انور پاشا در مقام وزیر جنگ در سال ۱۹۱۳ یک هیئت نظامی آلمانی را تحت سرپرستی لیمان فون زاندرز به ترکیه دعوت کرد. این هیئت می بایست ارتش ترکیه را تجدید سازمان بدهد. در نتیجه اعتراض روسیه لیمان فون زاندرز مجبور شد در ظاهر از سرفرماندهی ارتش چشم پوشی کند اما در مقام فرمانده عالی مقام در کشور ماند. ترکیه نقش و تأثیری در شروع جنگ جهانی اول نداشت، اما در روز ۲ اوت ۱۹۱۴ یک قرارداد محرمانه نظامی با آلمان به امضاء رساند.
نسل کشی ارامنه؛ انگیزه های وقوع و دلایل انکار
(بخش ششم)
ورنر رور*/ ترجمه: واهیک کشیش زاده
۵- ورود ترکیه به جنگ جهانی اول و تصمیم به قتل عام
انور پاشا در مقام وزیر جنگ در سال ۱۹۱۳ یک هیئت نظامی آلمانی را تحت سرپرستی لیمان فون زاندرز به ترکیه دعوت کرد. این هیئت می بایست ارتش ترکیه را تجدید سازمان بدهد. در نتیجه اعتراض روسیه لیمان فون زاندرز مجبور شد در ظاهر از سرفرماندهی ارتش چشم پوشی کند اما در مقام فرمانده عالی مقام در کشور ماند. ترکیه نقش و تأثیری در شروع جنگ جهانی اول نداشت، اما در روز ۲ اوت ۱۹۱۴ یک قرارداد محرمانه نظامی با آلمان به امضاء رساند. طلعت و انور چنین می پنداشتند که به یاری کشورهای محور از تقسیم محتمل ترکیه جلوگیری کنند و به خیال پردازی های پان ترکی خود جامه عمل پوشانند. در روز ۳ اوت همان سال بسیج عمومی اعلام شد.
پس از شروع جنگ هر دو کشتی جنگی آلمانی «برسلائو» و «گوبن» که در مدیترانه حضور داشتند تلاش کردند تا از دست تعقیب کشتی های جنگی بریتانیایی بگریزند. اگرچه ترکیه هنوز ازنظر صوری بی طرف بود اما با میانجیگری افسر رابط ارتش آلمان هانس هومان در روز ۱۰ اوت این کشتی های وارد تنگه داردانل شدند. ترکیه این کشتی ها را خرید، پرچم و نام آن عوض شد، ناخدا و ملوانان کشتی ثابت ماندند، اما اونیفورم نظامی ترکی به تن کردند. آدمیرال ویلهلم سوشون فرمانده اسکادران ناو‌های ترکیه را به عهده گرفت و فرمانده سابق آن که انگلیسی بود به همراه تمام هیات نظامی بریتانیایی عزل شدند.
ترکیه در اوایل سپتامبر ۱۹۱۴ تمام قوانین اقتصادی و حقوقی و امتیازات کاپیتولاسیون را لغو کرد. در روز ۲۲ سپتامبر انور به‌طور محرمانه به فرماندهی نیروی دریایی ترکیه دستور داد تا برای به دست گرفتن سلطه بر دریای سیاه بدون اعلام جنگ به کشتی های روسیه حمله کنند. در روز ۲۷ سپتامبر ترکیه عبور و مرور در تنگه داردانل را بست و بدین ترتیب راه ورود کشتی های روسی به دریای مدیترانه مسدود شد. در روز ۲۹ سپتامبر ۱۹۱۴ کشتی «گوبن» در سواستاپول پهلو گرفت و این شهر را زیر آتش توپ های خود گرفت و کشتی «برسلائو» شهر نووراسیسک را طعمه آتش توپ های خود ساخت تا روسیه را تحریک به ورود به جنگ با ترکیه کند. در پی این حوادث، روسیه در روز ۲ نوامبر ۱۹۱۴ رسماً به ترکیه اعلام جنگ داد و به دنبال روسیه دیگر کشورهای متفق نیز به ترکیه اعلام جنگ دادند. سفیر بریتانیای کبیر در روز اول نوامبر کنستانتینوپل را ترک کرده بود. آلمان به ترکیه برای ورود به جنگ ۵۶ میلیون مارک طلا پاداش داد. سرمایه مالی آلمانی بانک اوتومان را بلعید و معامله قروض آن را به عهده گرفت.
در روز ۱۱ نوامبر ۱۹۱۴ خلیفه و شیخ الاسلام خیری بن عون العرقبه عالی مقام ترین منصب اسلام حکم جهاد داد و تمام مسلمانان جهان را به جنگ علیه دولت هایی که به جهان اسلام هجوم آورده اند دعوت کرد و در این حکم از روسیه نیز نام برد. این امر وضعیت یونانیان و ارمنیان را در امپراتوری عثمانی به میزان فوق العاده ای سخت تر کرد و به بسیج توده مسلمان برای کشتار ارمنیان یاری رساند. نواحی مرزهای شرقی امپراتوری پیش از آنکه ترکیه وارد جنگ شود عملاً در حالت جنگی بسر می برد.
نیازمندی های نظامی یگان های ارتشی مستقر شده در آناتولی شرقی خسارات زیادی به این منطقه وارد کرد، نخست اینکه در این منطقه بزرگترین تمرکز نظامی صورت می گرفت و دیگر اینکه بسیج عمومی موجب شد که دهقانان قادر به برداشت محصول نشوند، و سوم به ویژه دهقانان ارمنی قربانی اعمال خودکامانه بودند، نظامیان محصول آنان را غارت کرده و گله های گوسفند و بز را به مزارع آنان می راندند. چهارم اینکه دسته جات تروری که شاکر به نام تشکیلات مخصوصه سازمان داده بود در این مناطق متمرکز شده بودند و مأموریت داشتند تا ارمنیان را به عنوان «خلق دشمن» نابود کنند، در همان حال به عنوان گردان های نامنظم پشت مرزهای روسیه دست به عملیاتی برای جلب مردم مسلمان این نواحی به شورش می زدند.
در ماه اوت ۱۹۱۴ حزب داشناک اولین کنگره خود را در درون مرزهای ترکیه در ارزروم برگزار کرد. موضوع این کنگره بحث درباره چگونگی اجرای ماده ۶۱ قرارداد برلین به یاری هیئت بین المللی واردشده به ترکیه بود. شاکر که عضو کمیته مرکزی اتحاد و ترقی بود دست به عملیات تهدیدآمیزی زد که پیامدهای ناگواری برجای گذاشت. این کمیته دسته جات نامنظم را به عملیات ایذایی تحریک آمیز واداشت و با داشتن مناسبات تنگ با سازمان های زیرزمینی اسلامی در آذربایجان آن ها را نیز به شورش دعوت کرد.
در روز۱۲ اوت ۱۹۱۴ شاکر به داشناک ها فشار آورد تا در شورش سه خلق ماوراء قفقاز در پشت مرزهای روسیه شرکت کنند، تا از این طریق راه برای وارد شدن ارتش ترکیه به درون مرزهای روسیه هموار شود. آن ها می بایست واحدهای کماندویی ارمنی را پشت جبهه ارتش روسیه سازمان داده و وارد عمل کنند. او قول داد تا پس از اتمام موفقیت آمیز جنگ یک منطقه خودمختار متشکل از استان های ایروان، قارص، الیزابتوپول و نواحی وان، بیتلیس و ارزروم تحت نظارت ترکیه تشکیل شود. اما از آنجایی که این کنگره درخواست شاکر مبنی بر اطاعت بی چون و چرا از خیال پردازی های سلطه جویانه و عظمت طلبانه را رد کرد و نمایندگان کنگره بر اجرای مفاد اصلاح گرانه قرارداد پافشاری کردند و با سپردن قول وفاداری در جنگ تقاضای عدم تحریک روسیه را بیان داشتند، شاکر به این نتیجه رسید که ارمنیان یک بار برای همیشه پا را از خط قرمز فرا‌تر گذاشته اند. خواست مشکوک او هیچ وجاهتی نداشت و حتی در کمیته مرکزی اتحاد و ترقی نیز مطرح نشده بود. شاکر با توجه به رد این درخواست تصمیم گرفت تا نمایندگان این کنگره را در حین بازگشت به استانبول به قتل رساند. این طرح به علت تغییر مسیر بازگشت ناکام ماند، اما در سال ۱۹۱۵ به مرحله اجرا گذاشته شد.
(ادامه در شماره آینده)
