در روز ۲ اوت ۱۹۱۴ به ابتکار انور از میان کرد‌ها، زندانیان آزادشده و مهاجران مسلمان رانده شده از بالکان و نیز قفقاز واحد ویژه تشکیلات مخصوصه ایجاد شد. دکتر محمد نزین پزشک عضو کمیته مرکزی اتحاد و ترقی رهبری آن را به عهده داشت. راینر هوسفلد نویسنده کتاب «عملیات نمسیس» این تشکیلات را «سازمانی شبیه اس اس های پان تورکیستی» می نامد.
نسل کشی ارامنه؛ انگیزه های وقوع و دلایل انکار
(بخش هفتم)
ورنر رور*/ ترجمه: واهیک کشیش زاده
آلمان برای کاستن از بار فشار نظامی از ترکیه خواست تا جبهه جدیدی را در قفقاز ایجاد کند. انور می پنداشت با تهاجم به روسیه در دسامبر سال ۱۹۱۴ خواهد توانست مناطقی را که در جنگ گذشته به روسیه باخته بود از نو تسخیر کند. با توجه به وضعیت وخیم ارتش ترکیه، تجهیزات و مهمات و آذوقه ناکافی برای یک لشکرکشی در فصل زمستان و به علت مدیریت غیرحرفه ای و ناشیانه واحدهای ارتشی که انور در اواخر ۱۹۱۴ تحت اختیار فرماندهی خود گرفته بود این لشکرکشی علیرغم برتری کمی در نبرد ساریقمیش در هفته های سالگرد ۱۹۱۵-۱۹۱۴ با شکست مفتضحانه ترکیه پایان گرفت.
افزون بر از دست دادن ۹۰ هزار سرباز با حمله متقابل روسیه مناطق بیشتری نیز به تصرف روس ها درآمد. اما از آنجایی که نه انور و نه کمیته مرکزی اتحاد و ترقی آماده به عهده گرفتن مسئولیت این شکست نبودند پس می بایست هرچه زود‌تر یک بز بلاگردان پیدا شود. چیزی حی و حاضر‌تر از در جایگاه متهم نشاندن ارمنیان نبود. ارتش ارمنیان را که در مناطق مسکونی خود در هر دو سوی مرزهای یورش به روسیه می زیستند به طور رسمی مسئول شکست جبهه آناتولی معرفی کردند. حتی در حین نزدیک شدن ارتش عثمانی به جبهه قفقاز کشتار آغاز شده بود. پس از شکست آن ها متهم به خیانت و مسموم ساختن آذوقه ارتش شدند. رهبری ترک های جوان کل خلق ارمنی را به خرابکاری در جنگ و عامل بی ثباتی معرفی کرد و پیشروی ارتش روسیه را بهانه قرار داد تا تمام ارمنیان را از مناطق اسکان خود کوچ دهد، نخست از مناطق مجاور جبهه و سپس از تمام مناطق اسکان در امپراتوری عثمانی.
در روز ۲ اوت ۱۹۱۴ به ابتکار انور از میان کرد‌ها، زندانیان آزاد شده و مهاجران مسلمان رانده شده از بالکان و نیز قفقاز واحد ویژه تشکیلات مخصوصه ایجاد شد. دکتر محمد نزین پزشک عضو کمیته مرکزی اتحاد و ترقی رهبری آن را به عهده داشت. راینر هوسفلد نویسنده کتاب «عملیات نمسیس» این تشکیلات را «سازمانی شبیه اس اس های پان تورکیستی» می نامد. (ص ۱۲۹) این سازمان ستاد مرکزی خود را در ارزروم مستقر کرد که دکتر بهاء الدین شاکر، که او هم پزشک عضو کمیته مرکزی اتحاد و ترقی بود ریاست این ستاد را به عهده گرفت. او در سال ۱۹۱۹ در غیاب محکوم به مرگ شد و در سال ۱۹۲۲ در برلین توسط ضاربی ارمنی قتل رسید. این سازمان که کشتار را سازمان دهی می کرد کماندوهای ویژه ای برای قتل ارمنیان تشکیل داده بود که از میان مأموران ژاندارمری و باندهای اشرار و زندانیان محکوم به مرگ آزاد شده سربازگیری می کرد. دسته جات حمیدیه کرد‌ها نیز در این کار دست داشتند.
۶- کشتار جمعی ارمنیان توسط ترک ها
مشمولان نظام وظیفهٔ ارمنی در خلال جنگ جهانی اول علیرغم کشتاری که تشکیلات مخصوصه مرتکب می شد و غارت و به آتش کشیده شدن روستاهای ارمنی با وفاداری در ارتش عثمانی خدمت می کردند. ۲۰۰ هزار ارمنی به خدمت در ارتش ترکیه فراخوانده شدند. در همان حال ۶۰۰ هزار ارمنی در ارتش روسیه خدمت می کردند، اما در جبهه جنگ میان ترکیه و روسیه وارد عملیات نمی شدند. اما در این جبهه نیز از سال ۱۹۱۵، تعداد ۲۰ هزار ارمنی در واحدهای رهایی بخش در کنار روس ها وارد جنگ شدند. آن ها امید داشتند که به یاری روسیه به برپایی یک کشور مستقل ارمنی دست یابند.
در ماه های ژانویه و فوریه ۱۹۱۵ انور وزیر جنگ ترکیه علناً از جان فشانی های سربازان ارمنی در نبردهای زمستان ۱۹۱۴ قدردانی کرد و در روز ۲۵ فوریه ۱۹۱۵ نامه تقدیرآمیزی را خطاب به اسقف اعظم ارامنه در استانبول ارسال کرد که در آن از وفاداری و شجاعت سربازان ارمنی تشکر کرده بود. اما در همان روز همان انور دستور داد تا واحدهای ارمنی از جبهه ها فراخوانده شده و تمام افسران ارمنی تیرباران شده و سربازان ساده خلع سلاح شوند. این نخستین گام در راستای قتل عام ارمنیان بود. بخشی از سربازان فوراً اعدام شده و بخش دیگر در ۱۲۰ گروهان بیگاری برای احداث جاده گسیل شده و در همان سال به قتل رسیدند.
تا ماه مارس ۱۹۱۵ رهبری ترک های جوان موفق شده بود تمام آن گروه های خلق ارمنی را که می توانست دست به مقاومت بزند از میان بردارد: نخست جوانان در سنین سربازی - سربازان و افسران، دوم دو حزب انقلابی ارمنی یعنی داشناک ها و هنچاک یعنی تنها سازمان های سیاسی ارمنی که از ساختار، کادر و تجربه سازمان دهی مقاومت مسلحانه برخوردار بودند.
در نهایت زمانی که رهبری ترک های جوان در میان ۱۳ و ۱۶ ماه مارس، در اوج بحران تنگه داردانل درصدد آن بود که در صورت عبور بریتانیایی ها از این تنگه استانبول را تخلیه کند، کمیته مرکزی اتحاد و ترقی تصمیم به نابودی سیستماتیک جمعیت ارمنی ترکیه گرفت. طلعت در برابر سفیر آلمان صریحاً اذعان داشت که «...ترکیه در نظر دارد از جنگ جهانی برای نابودی کامل دشمنان داخلی استفاده کند بدون آنکه مزاحمت دیپلمات‌های خارجی را تحمل کند.» طلعت در روز ۱۳ مارس ۱۹۱۵ پارلمان ترکیه را منحل ساخت. او در نظر داشت خود را از دست مداخلات پارلمان خلاص کند. این تصمیمات در میان حلقه کوچکی از رهبری اتحاد و ترقی اتخاذ و فوراً به کمیته های نواحی ابلاغ می شد. تشکیلات مخصوصه که تا این زمان دارای وظایف گوناگونی بود، از این زمان تنها و تنها به امر نابودی ارمنیان ساکن عثمانی مشغول شد. این سازمان تحت فرماندهی شخصی بهاء الدین شاکر قرار داشت.
به جز تشکیلات مخصوصه دو سازمان دیگر نیز با هدف نابودی ارمنیان تشکیل شد: «رسیدگی به اموال مجهول المالک» که وظیفه ثبت و فروش اموال ارمنیان را داشت و دیگری «کمیسیون اخراج» تحت سرپرستی مدحت شوکر و برای هماهنگی مارش های مرگ. شهر حلب مرکز گردآوری کسانی شده بود که از مارش مرگ جان بدر برده و به سوی کویر رانده می شدند.
(ادامه در شماره آینده)
