1988 թ. փետրւարի 13-ից ԼՂԻՄ-ի շրջկենտրոններում եւ Ստեփանակերտ քաղաքում սկսւեցին զանգւածային ցոյցեր եւ հանրահաւաքներ՝ պահանջելով Արցախի միացումը մայրհայրենիքին: Ժողովրդի պոռթկմանը իրաւական լուծում տրւեց փետրւարի 20-ին: 1988 թ. փետրւարի 20-ին, ադրբեջանական ճնշումներին հակառակ, ԼՂԻՄ ժողովրդական պատգամաւորների 20-րդ գումարման խորհրդի արտահերթ նստաշրջանը գումարւեց, որի արդիւնքում որոշում ընդունւեց դիմել Ադրբեջանական ԽՍՀ եւ Հայկական ԽՍՀ Գերագոյն խորհուրդներին խնդրանքով՝ «խորապէս ըմբռնել Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչութեան ձգտումները եւ լուծել ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցը, միաժամանակ միջնորդել ԽՍՀՄ Գերագոյն խորհրդի առջեւ ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցին դրական լուծում տալու համար»:
1988 թ. փետրւարի 13-ից ԼՂԻՄ-ի շրջկենտրոններում եւ Ստեփանակերտ քաղաքում սկսւեցին զանգւածային ցոյցեր եւ հանրահաւաքներ՝ պահանջելով Արցախի միացումը մայր հայրենիքին: Ժողովրդի պոռթկմանը իրաւական լուծում տրւեց փետրւարի 20-ին: 1988 թ. փետրւարի 20-ին, ադրբեջանական ճնշումներին հակառակ, ԼՂԻՄ ժողովրդական պատգամաւորների 20-րդ գումարման խորհրդի արտահերթ նստաշրջանը գումարւեց, որի արդիւնքում որոշում ընդունւեց դիմել Ադրբեջանական ԽՍՀ եւ Հայկական ԽՍՀ Գերագոյն խորհուրդներին խնդրանքով՝ «խորապէս ըմբռնել Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչութեան ձգտումները եւ լուծել ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցը, միաժամանակ միջնորդել ԽՍՀՄ Գերագոյն խորհրդի առջեւ ԼՂԻՄ-ը Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմից Հայկական ԽՍՀ կազմ տեղափոխելու հարցին դրական լուծումտալու համար»:
Այս որոշման կայացումը համարւում է Արցախի ազատագրական պայքարի մեկնարկ, եւ փետրւարի 20-ը այդ առիթով յիշատակւում է որպէս «Արցախի վերածննդի օր»: Առաջին հայացքից Ադրբեջանին եւ Հայաստանին պարզապէս խնդրանքով դիմելու որոշումը թւում է անմեղ քայլ: Սակայն պէտք է նկատի ունենալ, որ այդ ժամանակահատւածում Խորհրդային միութեան համակարգում մինչեւ իսկ գիւղական խորհուրդների որոշումները թելադրւում էին վերին մարմնի կողմից եւ վերջին հաշւով հաւանութեան արժանանում «կենտրոնում»՝ Մոսկւայում: Իհարկէ, 1990 թւականից, երբ Միխայիլ Գորբաչովը դարձաւ ԽՍՀՄ նախագահ, յայտարարեց «վերակառուցման եւ հրապարակայնութեան» քաղաքականութեան մասին, սակայն Խորհրդային միութեան համակարգից ելնելով՝ կենտրոնական իշխանութեան պատկերացմամբ հնարաւոր էր կառավարել հրապարակայնացումն ու վերակառուցումը եւս:
ԼՂԻՄ Գերագոյն խորհրդի փետրւարի 20-ին որոշումը Խորհրդային միութեան համակարգում դարձաւ առաջին պոռթկումը, որը չենթարկւեց «կենտրոնի» հակակշռին: Հէնց այդ առանձնայատկութիւնից ելնելով է, որ Արցախեան փետրւարեան իրադարձութիւնները համարւում են անկիւնադարձային ոչ միայն հայ իրականութեան մէջ, այլեւ Խորհրդային միութեան փլուզման հոլովոյթում:
Ահա թէ որտեղ է թաքնւած ինքնուրոյն որոշում կայացնելու հզօրութիւնն իր մէջ պարունակող հսկայական ներուժը, որի շուրջ եւ որի ձգողական ուժի շնորհիւ կարելի է առաջացնել համաշխարհային նշանակութիւն ունեցող իրադարձութիւններ: Ինքնուրոյն որոշում կայացնելու կամքն ու վճռականութիւնը վարակիչ դարձան նախեւառաջ հայ ժողովրդի եւ ապա Խորհրդային համակարգին ենթակայ բոլոր ժողովուրդների մօտ: Հայաստանի անկախութեան սաղմը, անկախանալու մտայնութիւնն ու ձգտումը բխում են հէնց ինքնուրոյն որոշում կայացնելու կարողութիւնից եւ դրա արդիւնքները վայելելու կամքի առկայութիւնից:
Այսօր, երբ սասանւել են հայկական պետականութեան հիմքերը, իրականութեան մէջ ապիկար իշխանութիւնների պատճառով ինքնուրոյն որոշում կայացնելու հնարաւորութիւնն է խաթարւել: Ինքնուրոյն որոշում կայացնելն ու անկախ պետականութեան լինելիութիւնն ուղղակի կապւած են միմեանց, եւ մէկի գոյութիւնը երաշխաւորւում է միւսի առկայութեամբ:
Փետրւարի 20-ի խորհուրդը փաստում է, որ իւրաքանչիւր հաւաքական ուժ կարող է իրինքնուրոյն որոշմամբ ստիպել շատ աւելի ուժեղներին հաշւի նստել իր որոշման հետ եւ յանուն իրաւունքի վերականգման իրականացնել յաճախ անիրականանալի թւացող տեսլականներնու իղձերը:
«Ապառաժ»-ի խմբագրական,
17 փետրւար, 2022թ.
