Մեկնարկած քարոզարշաւով աւարտւեց Նիկոլին «փողոցի» միջոցով, այն է՝ հանրային լայն ճնշմամբ հեռացնելուն ուղղւած պայքարի փուլը: Այն տեւեց ուղիղ 7 ամիս՝ 2020 թ. նոյեմբերի 9-ից մինչեւ 2021 թ. յունիսի 9-ը:
ՎԱՀԷ ՍԱՐԳՍԵԱՆ
(Յետպատերազմեան պայքարի 7-ամսեայ շրջանի մասին)
Մեկնարկած քարոզարշաւով աւարտւեց Նիկոլին «փողոցի» միջոցով, այն է՝ հանրային լայն ճնշմամբ հեռացնելուն ուղղւած պայքարի փուլը: Այն տեւեց ուղիղ 7 ամիս՝ 2020 թ. նոյեմբերի 9-ից մինչեւ 2021 թ. յունիսի 9-ը:
Պայքարեց ընտրախաւը
Կարծում ենք՝ կարիք չկայ ներկայացնելու անցած 7 ամիսներին տեղի ունեցածի ժամանակագրութիւնը: Յիշեցնենք միայն, որ այդ փուլում պայքարի ողջ ծանրութիւնն իր ուսերին էր վերցրել մի շարք քաղաքական եւ հասարակական շրջանակներից ձեւաւորւած Հայրենիքի փրկութեան շարժումը: Նիկոլը չհեռացւեց, սակայն հէնց շարժման ճնշմամբ նշանակւեցին արտահերթ ընտրութիւններ, որոնք եւս, թէեւ ոչ այնքան ցանկալի, այդուհանդերձ, Նիկոլին հեռացնելու ճանապարհներից են:
Ով ներկայ է գտնւել գոնէ մէկ հանրահաւաքի, վստահօրէն կը վկայի, որ հայրենիքի վաճառքով զբաղւող Նիկոլին եւ իր խունտային հեռացնելու գործին անցած 7 ամիսներին, հիմնականում լծւեց հայ ազգի ընտրախաւը (էլիտան) այն է՝ հասարակութեան գրագէտ, պատւախնդիր, հայրենիքի ապագայով մտահոգւած եւ իր արժանապատիւ ապագան հայրենիքում տեսնող հատւածը: Այն հիմնականում ձեւաւորւում եւ դսեւորւելու հնարաւորութիւն է ունենում գլխաւորաբար քաղաքներում եւ յատկապէս Երեւանում: Որպէս արդիւնք` պայքարը ծաւալւեց գերազանցապէս Երեւանում եւ, որոշ բացառութիւններով, մարզային մի քանի այնպիսի քաղաքներում, որոնք ակնյայտօրէն վտանգւել էին Նիկոլի դաւաճանական քայլերի պատճառով:
Պայքարին չմիացան քողարկւած եւ բացայայտ գործող դաւաճանները
Պարզորոշ է՝ պայքարին չմիացան նախեւառաջ ՀՀ-ում բացայայտ գործող գործակալական ցանցի, հայրենիք, բանակ եւ ազգային ամէն բան մերժող աղանդաւորների ներկայացուցիչները, իշխանութեան՝ Արցախի վաճառքին մասնակցող հատւածը, դաւաճանութեանը մասնակից գործարար շրջանակները եւ նրանց պատւէրով հասարակութեանը մոլորեցնելու գործին լծւած անձինք (համացանցի կամ այլ հարթակների «հաչան շները»), Նիկոլին պաշտպանելու գործում անձնական ինչ-ինչ շահեր հետապնդող կամ վախի ազդեցութեան տակ գործող գրագէտ սրիկաները: Այս խմբում ներառենք նաեւ «նախկինների» դէմ այս կամ այն պատճառով ատելութեամբ կամ վրիժառութեամբ լցւած անհատներին կամ շրջանակներին: Այդ մարդիկ այդպէս էլ չէաղթահարեցին իրենց այդ բարդոյթը, չգիտակցեցին պետութեանն ու իրենց սպառնացող վտանգի չափն ու աստիճանը եւ դուրս չեկան պայքարի: Փաստենք նաեւ, որ մի մասի մօտ ատելութիւնը պարզապէս վերածւել է հիւանդութեան այն աստիճան, որ նրանք օրը ցերեկով կարող են յայտարարել՝ աւելի լաւ է երկիրը թուրքին յանձնւի, քան թէ «հներին»: Եւ վերոյիշեալ շրջանակները կա՛մ տներում քաշւած լռեցին, կա՛մ բացայայտօրէն դէմ դուրս եկան հայրենիքի փրկութեան պայքարին՝ սատարելով Նիկոլին: Գտնւեցին նաեւ այնպիսիք, որոնք դիմեցին մանր եւ պարզունակ խորամանկութեան՝ յայտարարելով, թէ իբր պայքարի դուրս եկած բազմահազար մարդկանց մէջ կան ոմանք, որոնց իրենք չեն ընդունում (նման ճղճիմ պահւածքի պարագայում անգամ աւելորդ ենք համարում հռետորական հարց տալ վերջիններիս` վաճառւող հայրենիքը եւ կործանւող երկիրը մի՞թէ նաեւ իրենցը չէ):
Ինչո՞ւ «Պօղոսը» չեկաւ հրապարակ
Հայ հասարակութեան` ազգային ինքնագիտակցութիւնից տկար հատւածը, որին այստեղ պայմանականօրէն կը կոչենք «Պօղոս», եւս չմասնակցեց պայքարին: Թէ ինչու պայքարին չմիացան քողարկւած եւ բացայայտ գործող դաւաճանները, կարծում ենք` կարիք չկայ պարզաբանելու, եւ այստեղ ամէն ինչ «օրինաչափ է»: Վերեւում որոշ հանգամանքներ արդէն ներկայացրել ենք դրա առնչութեամբ:
Ինչո՞ւ հրապարակ չեկաւ նաեւ «Պօղոսը» եւ չմիացաւ պայքարող ընտրախաւին, ինչի հետեւանքով չյաջողւեց հեռացնել Նիկոլին, եւ հնարաւորութիւն տրւեց նրան շարունակելու ՀՀ-ի դէմ ուղղւած դաւադիր ծրագիրը: Առանձնացնենք մի քանի գլխաւոր պատճառներ.
- Արցախի յանձնումը եւ ՀՀ կազմաքանդման գործընթացը տարիների աշխատանքի հետեւանք էին, եւ 2020 թ. տեղի ունեցածը դրա գագաթնակէտն էր: Բնականաբար, արեւմտեան ծագում ունեցող կազմաքանդիչ ուժերը լաւագոյնս աշխատել են «Պօղոսի» հետ՝ վերջինիս պարզ ու խոպան գիտակցութիւնը դնելով փորձւած տեխնոլոգիաների մամլիչի տակ:
- Հայրենիքի փրկութեան շարժումը պայքարի հենքում դրել էր ազնւութիւնը: Հաւատ ընծայելով հայ ժողովրդի՝ վճռական պահերին պայքարի դուրս գալու յատկութեանը, յոյս դնելով հայ տեսակի՝ հայրենի հողի, Արցախի հանդէպ անսահման սիրոյ եւ «հող յանձնողին հողին յանձնելու» կարգախօսի ամրութեան վրայ՝ Հայրենիքի փրկութեան շարժման գործիչները զերծ մնացին գունաւոր յեղափոխութիւնների ժամանակ կիրառւող, աշխարհում փորձւած եւ զանգւածների վրայ հզօր ներգործութիւն ունեցող մեթոդների ու տեխնոլոգիաների կիրառումից:
- Շարժումը որպէս հասարակութեանը փողոց դուրս բերելու եղանակ ընտրել էր ազգային հարցերի արծարծումը: Շարժման՝ ամիսներ տեւող հանրահաւաքների ելոյթները, չնչին բացառութիւններով, նւիրւած էին Արցախի դաւաճանական յանձնմանը, դիտաւորութեամբ 5000 զոհեր տալուն, յանձնւած շրջաններում ապրած ազգաբնակչութեանը տնաւեր եւ գաղթական դարձնելուն, Շուշի բերդաքաղաքի վաճառքին, Արցախի հայոց բազմահազարամեայ մշակոյթի, գանձերի յանձնմանը, «բանաւոր ըմբռնումներով», իսկ իրականում գաղտնի պահւած դաւադիր համաձայնագրերով Սիւնիքի ռազմավարական դիրքերի յանձնմանը եւ այլն, եւ այլն: Այդպիսով շարժման քարոզչական հիմնական գործիքակազմում տեղ էին գտել այնպիսիք, որոնք արթնացնելու էին մարդկանց ներսում «հայրենիքը», «Արցախը», «Շուշին», «Հադրութը», «Դադիվանքը», «Ծիծեռնավանքը» եւ «Կովսականը», «արժանապատւութիւնը», «հայրենատէրը» եւ այլն: Բաւարա՞ր էր դա արդեօք, որպէսզի «Պօղոսը» դուրս գար փողոց: Պարզւեց՝ ոչ:
- Շարժման ներկայացուցիչների ելոյթներում գրեթէ բացակայում էր սոցիալական բաղադրիչը: Կրկին տուրք տալով ազնիւ եւ ոչ ամբոխավար մօտեցումներին՝ Հայրենիքի փրկութեան շարժման ներկայացուցիչները «Պօղոսին» հրապարակ բերելու համար չխաբեցին նրան եւ չյայտարարեցին, որ եթէ «Պօղոսը» դուրս գայ եւ քշի Նիկոլին, կապրի կուշտ ու երջանիկ: Առաջնային համարելով հայրենիքի կորստին, պետականութեան խարխլմանն ու ազգային անվտանգութեանն առնչւող խնդիրները՝ շարժման ներկայացուցիչները «ստամոքսի» խնդիրը մղեցին յետին պլան: Եւ երբ ազգի եւ հայրենիքի ճակատագրով մտահոգ մարդիկ Ազատութեան եւ Հանրապետութեան հրապարակներում, Բաղրամեան եւ Դեմիրճեան փողոցներում ահազանգ էին հնչեցնում՝ գիտակցելով աղէտի մեծութիւնն ու հետեւանքները, նոյն այդ ժամին «Պօղոսը» ըմբոշխնում էր իր բորշչը, դիտում Հանրային հեռուստաընկերութեան կամ «Ազատութիւն» ռադիոկայանի մոլորեցնող հաղորդումները, փնթփնթում փողոցում պայքարողների հասցէին եւ, մոլորեցնող լուրերից հիպնոսացած, խռմփացնում ննջարանում: Եւ քանի դեռ «Պօղոսի» բորշչը եւ ննջարանը տաք են, իսկ հիպնոսացնող լուրերի եւ քարոզչութեան պաշարը՝ առատ, «Պօղոսը» կը մնայ կոյր՝ որեւէ կերպ չտեսնելով հայրենիքին եւ իրեն սպառնացող աղէտը:
- Նիկոլը փայլուն կերպով խաղաց մոլորեցնողի իր դերը եւ շարունակեց յենւել իր գլխաւոր յենասեան՝ «Պօղոսի» վրայ: Հայրենիքի փրկութեան համար պայքարը՝ ազգային պայքարը ներկայացնելով որպէս «պարզ աթոռակռիւ», «հների վերադարձ», «մտացածին սադրանքներ խաղաղութիւն բերած իշխանութիւնների դէմ»՝ Նիկոլ Փաշինեանը, կիրառելով հանրութեանը մոլորեցնելու փորձւած մեթոդներ, արագօրէն իր կողմը գրաւեց «Պօղոսին»: Աւելին, քաջատեղեակ լինելով «պատերազմ» կոչւած բեմադրութեան ժամանակ դաւադիր գործողութիւններից արնաքամ եղած, պաշտպանական համակարգի դիտաւորեալ կազմալուծման պայմաններում բազմահազար զոհեր ու վիրաւորներ, տասնեակ հազարաւոր անօթեւան ընտանիքներ, հարիւրաւոր գերիներ ունեցող հասարակութեան բարոյահոգեբանական վիճակին ու յուզական ապրումներին, Փաշինեանը, պարզ հայրենավաճառի իր դէմքը ծածկելով փրկչի դիմակով, շտապեց յայտարարելու, որ ինքը ոչ աւել, ոչ պակաս հերոս է: Որպէս արդիւնք՝ իրերի տրամաբանութիւնը գլխիվայր շրջւեց. նա, ով դաւադրաբար յանձնել էր հայրենիքը եւ սպանդի ենթարկել հայ ժողովրդին, դարձաւ «պատերազմը կանգնեցնող», «կեանքեր փրկող», «խաղաղութիւն բերող» «փրկիչ», իսկ Հայրենիքի փրկութեան շարժմանը միացողները՝ «դաւաճաններ», «պատերազմ ուզողներ», «երեխաներին թուրքի բերան տալ ցանկացողներ» եւ այլն: Եւ «Պօղոսը», որը սարսափած էր պատերազմից, վերստին դարձաւ Նիկոլ-Նեռի իշխանութեան զոհը:
«Մենք աշխատանքային մակարդակում քննարկումներում իմ հրաժարականի պահանջը ձեւակերպում ենք «էլիտար բունտ»». Նիկոլի՝ Հայրենիքի փրկութեան շարժման պայքարի օրերին արւած այս արտայայտութիւնը կարելի է համարել նրա` երկուսուկէս տարւայ իշխանական կեանքի ընթացքում արած ամենաանկեղծ խոստովանանքը: Փաշինեանն անգամ չերկմտեց բարձրաձայնելու, որ ինքը կապ չունի երկրի էլիտայի հետ եւ տիպիկ գաւառականութեան մարմնացում է: Բայց մենք հակւած ենք այն մտքին, որ այդ ամօթալի իրողութիւնն ամենեւին էլ գաւառական միամտութեամբ չէ, որ հրապարակաւ յայտարարեց նա: Փաշինեանը լաւագոյնս գիտակցում է, որ իր քաղաքական եւ սոցիալական յենարանն ամենեւին էլ էլիտան չէ: Նա մշտապէս իր իշխանութեան յենարանն է համարել նախորդիւ յիշատակւած ուղղակիօրէն կամ անուղղակիօրէն գործող դաւաճաններին եւ մոլորեալ «Պօղոսին»:
Այսպիսով` այս գործընթացների եւ իրողութիւնների պայմաններում անցած 7 ամիսներին Փաշինեանի իշխանութիւնն անցաւ թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հետ ունեցած դաւադիր պայմանաւորւածութիւններով նախատեսւած գործողութիւնների հերթական (յետպատերազմեան) փուլի իրագործմանը: Այս պայմաններում ՀՀ-ն եւ հայ ժողովուրդը թեւակոխեցին յունիսեան ընտրական շրջափուլ:
Ահա եւ վճռական խօսք ասելու հերթը ժողովրդինն է, որն, իրականութեան թելադրած բազմաթիւ դրդապատճառներով հիմնականում կողքից հետեւեց տեղի ունեցողին, բայց ի վերջոյ միշտ ոտքի է կանգնել, երբ վերջին պահին շօշափելիօրէն զգացել է, որ իր դիրքորոշմամբ է պայմանաւորւած երկրի լինել չլինելու պատմական երկընտրանքի լուծումը: Այս աստեղային ժամին է, որ ուղենիշները կորցրած ժողովուրդը վերածւում է ազգի:
«Դրօշակ», թիւ 6 (1652), յունիս, 2021 թ.
