Արցախում ու Արցախի շուրջ տեղի ունեցող վերջին քաղաքական զարգացումների վերաբերեալ «Ապառաժ»-ը զրուցել է ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ, Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի ՀՅԴ խմբակցութեան պատգամաւոր Դաւիթ Իշխանեանի հետ։

«alikonline.ir» - Արցախում ու Արցախի շուրջ տեղի ունեցող վերջին քաղաքական զարգացումների վերաբերեալ «Ապառաժ»-ը զրուցել է ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ, Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի ՀՅԴ խմբակցութեան պատգամաւոր Դաւիթ Իշխանեանի հետ։

- Վերջերս ՀՀ մեկնեց ԱՀ նախագահի գլխաւորած պատւիրակութիւնը եւ հանդիպումներ ունեցաւ ՀՀ իշխանութիւնների ներկայացուցիչների հետ: Ըստ մեր տեղեկութիւնների՝ Դուք եւս մասնակից էք եղել այս նախաձեռնութեան իրականացմանը: Արդեօ՞ք արդիւնաւէտ էք համարում տեղի ունեցած հանդիպումները եւ ձեռք բերւած պայմանաւորւածութիւնները:

- Նախ ուզում եմ արձանագրել, որ յետպատերազմեան շրջանում ՀՀ եւ ԱՀ քաղաքական իշխանութիւնների մակարդակով կարելի է ասել՝ սա առաջին պաշտօնական թիմային հանդիպումն էր: Մենք, իհարկէ, յետպատերազմեան շրջանում տարբեր հանդիպումների ենք ականատես եղել, բայց հիմնական հանդիպումները եւ քննարկումները տեղի էին ունենում ՀՀ վարչապետի եւ ԱՀ նախագահի մակարդակով: Մենք տարբեր ամբիոններից հնչեցրել ենք, որ Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ քաղաքական թելերը կտրւել են, եւ այստեղ մեղքի հիմնական բաժինը տեսնում ենք ՀՀ իշխանութիւնների մօտ: Ադրբեջանի կողմից վարւող քաղաքականութեան հետեւանքով ուղղակի եւ անուղղակի ճնշումներ են գործադրւում ՀՀ վրայ, եւ ՀՀ իշխանութիւնները ոչ միայն իրենց այցելութիւններն են սահմանափակել դէպի Արցախ, այլ նաեւ համատեղ համապատասխան քննարկումները: Մինչեւ 2018 թւականը համահայկական կարեւոր օրակարգային հարցերի շուրջ համատեղ քննարկումները եւ որոշումների կայացումը դարձել էր քաղաքական աւանդոյթ:

Պէտք է արձանագրել, որ շատ կարեւոր էր այս պատւիրակութեան այցը, եւ եթէ դիտարկենք այդ տեսանկիւնից, այն ողջունելի է, բայց կայ նաեւ նախապատմութիւն: Այս տարւայ ապրիլի 14-ին հաշւի առնելով ստեղծւած իրավիճակը՝ ԱՀ Ազգային ժողովը հանդէս եկաւ յայտարարութեամբ: Այդ օրերից մենք անընդհատ պահանջում էինք նախագահ Արայիկ Յարութիւնեանից, որ պէտք է յստակ ճշգրտել ՀՀ իշխանութիւնների տեսակէտներն ու դիրքորոշումները. մեզ չէր բաւարարարում ՀՀ վարչապետ-ԱՀ նախագահ մակարդակի երկխօսութիւնը, երբեմն նաեւ ԱՀ նախագահի՝ ՀՀ անվտանգութեան խորհրդի նիստերին մասնակցութիւնը, տարբեր առիթներով ՀՀ արտաքին գործերի նախարարի, անվտանգութեան խորհրդի քարտուղարի, Ազգային ժողովի նախագահի մակարդակով հնչեցրած տեսակէտները, որովհետեւ անհրաժեշտ էր դէմ առ դէմ ճշգրտել եւ ունենալ յստակութիւն: Եւ մենք ակնկալում էինք փակ հանդիպում երկու քաղաքական սուբիեկտների՝ ԱՀ եւ ՀՀ քաղաքական պատասխանատուների միջեւ:

Անհասկանալիօրէն միշտ ձգձգւում, յետաձգւում կամ անկարելի էր դառնում այդ ձեւաչափով հանդիպումը: Ես հակւած եմ այն տեսակէտին, որ այստեղ մեղքի հիմնական բաժինը ՀՀ վարչապետինն է, որ նա խուսափում էր եւ չէր նախաձեռնում նման հանդիպումներ: Մինչեւ անգամ մենք յղում էինք անում 1993թ. յունիսի 12-ին ՀՀ իշխանութիւնների, մասնաւորապէս Լեւոն Տէր-Պետորսեանի գլխաւորած թիմի եւ Արցախի քաղաքական իշխանութեան հանդիպումը Գորիսում:

Իհարկէ, սեպտեմբերին Ջերմուկում եւ Հայաստանի սահմանամերձ շրջանների վրայ Ադրբեջանի ագրեսիայից յետոյ Արցախի խորհրդարանականների այցը Հայաստան արժանացաւ ընդունելութեան Ազգային ժողովի նախագահի, Արտաքին գործերի նախարարի կողմից, բայց սա բաւարար չէր: Մեզ համար այդպէս էլ յստակ չեղաւ, թէ որն է ՀՀ իշխանութիւնների տեսակէտը Արցախի հարցով: Արցախում ձեւաւորւած տեսակէտ կայ, որն արտայայտւել է ապրիլի 14-ի ԱՀ ԱԺ եւ հոկտեմբերի 3-ի Արցախի անվտանգութեան խորհրդի ընդլայնւած նիստի յայտարարութեամբ: Հիմնական տեսակէտը հետեւեալն է՝ մեզ համար անընդունելի է ՀՀ իշխանութիւնների կողմից որեւէ փաստաթղթի ստորագրում, որով կասկածի տակ կը դրւի ԱՀ գոյութեան փաստը կամ մեր ինքնորոշման իրաւունքը: Մեր տեսակէտը մենք արձանագրել ենք: Դեռեւս հարցական է, թէ ինչ տեսակէտ ունեն ՀՀ իշխանութիւնները: Հէնց այս նկատառումներից ելնելով՝ մենք քաղաքական պատւէր ենք տւել Արցախի իշխանութիւններին, Արցախի նախագահին՝ պատւիրակութեամբ մեկնելու Երեւան:

Այո՛, մամուլում հնչում են տեսակէտներ, որ Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակում հաւաքի ճնշումների տակ է մեկնել նշւած պատւիրակութիւնը: Թող այդպէս էլ հնչի, մենք դէմ չենք: Այո՛, Արցախում կայ ձեւաւորւած բացասական վերաբերմունք եւ մթնոլորտ ՀՀ իշխանութիւնների նկատմամբ: Մենք յստակօրէն ակնակալում էինք, որ Արցախի նախագահի գլխաւորած պատւիրակութիւնը հրապարակայնօրէն կը փոխանցէր մեր ժողովրդի պահանջը, ձեւաւորւած տեսակէտը, որով նաեւ Արցախի հիմնահարցի հանգուցալուծման կամ գոնէ որոշակի ճշգրտման ճանապարհ ցոյց կը տար: Անցած օրերին մենք չտեսանք նախագահի կողմից հրապարակային ներկայացւած տեսակէտ: Արցախի ժողովուրդն իր իշխանութիւններից սպասում է յստակ դիրքորոշումներ եւ վճռական քայլեր: Ցաւօք սրտի, պատւիրակութեան վերադարձից յետոյ չեն տրւել այս հարցերի պատասխանները:

Մենք ակնկալում ենք, որ Արցախի նախագահն առաջիկայում իր հարցազրոյցի ժամանակ բաց ու անկեղծ կը խօսի այդ ամենի մասին:

- Թէ՛ ԱՀ նախագահի, թէ՛ ՀՀ պաշտօնեաների կողմից նշւում է, որ ՀՀ-ԱՀ երկկողմ յարաբերութիւնները մշտական բնոյթ ունեն, եւ ԱՀ իշխանութիւնները տեղեակ են Արցախի հարցով ընթացող բանակցութիւններից: Սակայն մամուլի հրապարակումներում այլ պատկեր է ի յայտ գալիս: Ի՞նչ տեսակէտ ունէք այս հարցի վերաբերեալ:

- Գաղնիք չէ, որ Հայաստանի իշխանութիւնները ճարպկօրէն օգտագործում են Արցախի նախագահի եւ իշխանութեան տարբեր օղակների հետ իրենց շփումները, մասնաւորապէս ՀՀ վարչապետ-ԱՀ նախագահ յարաբերութիւնների կոնտեքստում փորձում են տարբեր առիթներով ներկայացնել, թէ մեր տեսակէտները համահունչ են, որ բանակցային գործընթացի հետ կապւած բոլոր մանրամասները փոխանցւում են ԱՀ իշխանութիւններին, մասնաւորապէս նախագահին, իսկ նա էլ իր հերթին խորհրդարանում եւ դրանից դուրս գործող քաղաքական ուժերին: Մենք Արցախի նախագահին ներկայացրել ենք, որ չենք վստահում ՀՀ իշխանութիւններին, բաւարար հիմքեր ունենք մտածելու, որ ՀՀ իշխանութիւնները ոչ բոլոր մանրամասներն են փոխանցում Արցախի նախագահին: Այդ կիսատ-պռատ փոխանցւած տեղեկատւութիւնը, երբեմն նաեւ քաղաքական մոլորեցնող տեսակէտները Արցախի իշխանութիւններն ընդունում են որպէս հիմք եւ ըստ այդմ էլ կառուցում իրենց քաղաքականութիւնը, որի հետեւանքները բաւականին ծանր են:

Այդ ամենի հետեւանքներից մէկը ժողովրդի մէջ անորոշութեան արմատաւորումն է, ապագայի նկատմամբ անվստահութիւնը, որը պատճառ է դառնում արտագաղթի, ներքին դժգոհութիւնների: Եթէ նոյնիսկ այդ ամէնն ուղղակիօրէն չի արտացոլւում, մենք տեսնում ենք, թէ ինչպիսի բարոյահոգեբանական մթնոլորտ է տիրում բնակչութեան շրջանում: Դրանք արդիւնք են սոցիալական մեդիայի, տարբեր տեխնոլոգիաների ազդեցութեան, որոնք յատուկ նպատակ ունեն թուլացնելու, պառակտելու Արցախը, տարբեր ձեւերով հայաթափելու Արցախը:

Մինչեւ հիմա ներկայացւում էր, որ մեր քայլերը համահունչ են, եւ չկայ տեսակէտների տարբերութիւն, ուստի համոզւած եմ, որ եթէ նախագահն իր ելոյթներով ու կեցւածքով չբարձրաձայնի այս ամենի մասին, ՀՀ իշխանութիւնները շատ ճարպկօրէն դա կօգտագործեն եւ կասեն՝ ամէն ինչի մասին մենք խօսել ենք՝ պատասխանատւութիւնը թողնելով Արցախեան կողմի վրայ:

- Պրահայում պայմանաւորւածութիւն է ձեռք բերւել, որ Արցախի կողմից ներկայացուցիչ ճշտւի Ադրբեջանի հետ ուղղակի բանակցութիւնների համար: Դրան զուգահեռ ՀՀ ԱԺ խօսնակը նշել է, որ այդ յարաբերութիւնները միշտ եղել են, որը չի հերքւում ԱՀ իշխանութիւնների կողմից: Արդեօ՞ք Արցախի հարցի կապակցութեամբ Ադրբեջանի եւ ԱՀ միջեւ բանակցութիւններ են ընթանում:

- Անցած օրերին Արցախի նախագահն անդրադարձաւ այս կէտին, որ սկսած 2020թ. նոյեմբերի 9-ից Արցախի իշխանութիւնների եւ ադրբեջանական կողմի միջեւ շփումներ կան: Այո՛, այդպէս է: Այդ շփումները հումանիտար մակարդակի են, վերջապէս դիակների փոխանակման, որոնողական աշխատանքների, կոմունիկացիաների հետ կապւած խնդիրներ կան, սակայն այս ամէնը հումանիտար, սոցիալական ոլորտներից աստիճանաբար տեղափոխում է դէպի քաղաքական դաշտ: Մենք տեսնում ենք, որ Ադրբեջանն այս ամէնն անում է հետեւողականօրէն, իր նախագահի շուրթերով յայտարարում է, որ այլեւս չկայ Ղարաբաղի հարց եւ Արցախում ապրող բոլոր հայերին համարում է իր քաղաքացիները եւ փորձում է դրա վրայ կառուցել իր քաղաքականութիւնը: Այլ խնդիր է, թէ մենք ինչ ենք անում, որքանով ենք տրւում Ադրբեջանի սադրանքներին, որքանով ենք այդ ամէնն ընդունում եւ դրա վրայ կառուցում մեր քաղաքականութիւնը:

Ես չեմ ուզում արժեզրկել Արցախի իշխանութեան ներկայացուցիչների շփումները, որոնց մասին տեղեկացւած եմ: Այո, դրանք անհրաժեշտ են: Անդրադառնամ 1992-1994թթ. ժամանակահատւածի շփումներին: Իսկ ո՞վ էր ասում, որ այն ժամանակ շփումներ չկային: Պատերազմական այդ օրերին անհրաժեշտ էր հումանիտար որոշ շփումներ ունենալ եւ Արցախի մի քանի պատասխանատու օղակների մակարդակով տեղի էին ունենում համակարգւած յարաբերութիւններ՝ գերիների, դիակների փոխանակում եւ այլն: Սա պատերազմի օրէնքն է: Արդեօ՞ք ռուսների ու ուկրայինացիների միջեւ շփումներ չկան, կան: Արդեօ՞ք Իսրայէլի եւ Պաղեստինի միջեւ չկան շփումներ: Իհարկէ կան: Բայց սա չի նշանակում, թէ կողմերից մէկը պէտք է իր քաղաքական շահերը զոհաբերի կամ դրանք ստորադասի: Այստեղ է խնդիրը:

Կայ մի վտանգաւոր գիծ, որի մասին խօսում են Ադրբեջանի նախագահը եւ միջազգային դերակատարները: Ցաւալի է, որ այդ մասին սկսել են խօսել ՀՀ իշխանութիւնների ներկայացուցիչները, այստեղ կայ ինտրիգ. Հայաստանի իշխանութիւնները փորձում են մեզ մենակ թողնել: Նրանք միտումնաւոր մեզ հրում են դէպի Ադրբեջանի գիրկը: Այնպիսի իրավիճակ է ստեղծւում, որ այլ ելք չունենանք: Մենք դէմ չենք երկխօսութեանը, բայց դա պէտք է լինի հաւասարը հաւասարի հետ սկզբունքով, երկու հաւասար սուբիեկտների միջեւ: Դա պիտի լինի նախագահների մակարդակով: Վտանգը եւ մտահոգող ու անհանգստացնող հանգամանքն այստեղ ՀՀ իշխանութիւնների կողմից բացայայտ այդ մասին խօսելն է, որը համազօր է պատասխանատւութիւնից խուսափելուն: Օգոստոսի սկզբներին, երբ Բերձորի, Աղաւնոյի, Սուսի, ՀՀ-ին կապող այլընտրանքային ճանապարհի հարցն էր մէջտեղ եկել, ականատես եղանք, թէ ինչպիսի վերաբերմունք ցուցաբերեց ՀՀ իշխանութիւնը: Վարչապետը եւ իր թիմակիցները փորձում էին ներկայացնել, իբր իրենք տեղեկացւած չէին ու Արցախի իշխանութիւնները առանձին գիծ ունեն ու առանձին բանակցում են:

Բաւականին տեղեկացւած լինելով՝ հրապարակային պէտք է ասեմ, որ ՀՀ իշխանութիւնները մենակ են թողնում Արցախին: ՀՀ իշխանութիւնները շատ ճարպկօրէն մեզ հրում են դէպի Ադրբեջան: Ես չեմ խօսում միայն այն մասին, որ ՀՀ վարչապետն իրեն թոյլ է տալիս հայկական բնակավայրերը «Էյւազլի» ու «Չայզամի» անւանել, չեմ անդրադառնում նրան, որ Արցախի Վերածննդի հրապարակում «Արցախը Հայաստան է եւ վերջ» յայտարարողը յետոյ ասում է՝ Տեղ գիւղից այն կողմ Ադրբեջան է: Սա այսբերգի երեւացող մասն է: Կայ դրա չերեւացող մասը: Վերջապէս պէտք է հաշւի առնենք, որ անցած երկու տարիների ընթացքում այս փոխւած իրավիճակում նոր գործելաոճ պէտք է ցուցաբերել՝ ինչի մասին կարելի է հրապարակային խօսել, ինչի մասին չի կարելի հրապարակային խօսել, բայց գործել: Պրահայից առաջ կամ յետոյ, Բրիւսէլից առաջ ու յետոյ այլ խնդիրներ են փորձում լուծել ՀՀ իշխանութիւնները: Պատահական չէ, որ երբ մեր պատւիրակութիւնը վերադարձել է ՀՀ-ից, յստակ ասում են՝ ունենք երկու տարբերակ՝ պլան A, պլան B:

Ես չեմ ուզում շատ խորանալ այն հարցում. հասկացողը կը հասկանայ, բայց ինձ թւում է՝ ՀՀ իշխանութիւնների համար պլան B-ն առաջնայինն է, որը նրանք փորձում են ներկայացնել որպէս պարտադրւած ու պարտաւորւած գործընթաց: Մենք յստակ հասկանում ենք՝ ինչ է խօսւում եւ ինչ է կատարւում: Խօսւում է մի բանի մասին, գործնականում կատարւում մէկ այլ բան: Սա պէտք է հասկանայ Արցախի քաղաքական էլիտան:

Մեր ժողովուրդը ճակատագրական որոշման առջեւ է, Արցախի խնդիրը եւ Արցախի հետ կապւած բոլոր հարցերը համահայկական օրակարգի թիւ մէկ խնդիրն են, իսկ Հայաստանը փորձում է այս ամէնը ներկայացնել այլ ձեւով՝ կազատւենք Արցախից, կը փրկենք Հայաստանը: Այսինքն այսօրւայ զարգացող գործընթացների գինը Արցախն է: Իմ համոզմամբ 2020թ. պատերազմը կշեռքի նժարի վրայ ունէր հէնց այդ գինը՝ Արցախը: Այն, ինչից մենք սարսափում էինք, որ կարող է վրացական կամ այլ տարբերակով այստեղ կրկնօրինակւել, այդ ամէնը կատարւեց:

- Վերջերս շատ է խօսւում խաղաղութեան մասին, այսպէս կոչւած խաղաղութեան պայմանագրի բանակցութիւններ են ընթանում, այս քննարկումները նորութի՞ւն են:

- Երբ առաջին անգամ խօսւեց խաղաղութեան օրակարգի եւ պայմանագրի մասին, ՀՅԴ խմբակցութիւնն Արցախի ԱԺ ամբիոնից, ՀՀ Գերագոյն մարմնի ընկերները, «Դիմադրութիւն» շարժման ներկայացուցիչները հանրային բեմից, փողոցային պայքարի ընթացքում հանրահաւաքների ամբիոններից անընդհատ խօսում էին խաղաղութեան, մեր ժողովրդին խաղաղութիւն բերելու եւ խաղաղութիւն պարգեւելու մասին: Խաղաղութեան պայմանագիրը դեռեւս խաղաղութիւն չի նշանակում: Մենք տեսնում ենք, թէ խաղաղութեան օրակարգն ինչպիսի խաղաղութիւն է բերում ՀՀ-ում, ԱՀ-ում: Երբ փորձում ենք խաղաղութեան պայմանագրի մասին խօսել, պարտաւոր ենք յստակեցնել, իսկ ո՞րն է գինը: Եթէ այդ գինն Արցախն է, ապա դա անընդունելի է: Ամէն ինչ պէտք է անենք, որ նման ձեւով խաղաղութեան պայմանագիր չստորագրւի:

ՀՀ-ն իր իրաւական փաստաթղթերում վաղուց ամրագրել է, որ ինքը Արցախի անվտանգութեան երաշխաւորն է՝ դեռեւս 1989թ. դեկտեմբերի 1-ի որոշումով, 1992թ. Գերագոյն խորհրդի որոշումով, 1991թ. օգոստոսի 23-ի ՀՀ անկախութեան մասին հռչակագրով եւ տարբեր իրաւական փաստաթղթերով:

Արդէն սոցիալական մեդիայում, տեղեկատւական դաշտում քննարկւում են տարբեր առաջարկենր: Խօսւում է ռուսական առաջարկի՝ Խովաեւի առաջարկի, եւրոպական կամ Շառլ Միշէլի առաջարկների, Բլինքէնի կողմից առաջարկւած ամերիկեան տարբերակի մասին: Ի՞նչ են մեզ առաջարկում, արդեօ՞ք այդ քննարկումների մանրամասները փոխանցւում են ԱՀ իշխանութիւններին: Կայ Ֆրենկ Փալոնի կողմից ներկայացւած տեսակէտը, որ Արցախը պէտք է Ադրբեջանի կազմում լինի ինքնավար կարգավիճակով եւ որոշակի համեմատութիւն է անցկացւում խորհրդային ժամանակների հետ ԼՂԻՄ հետ:

Սա՞ է արդեօք 35 տարւայ հայ ժողովրդի պայքարի, ազգային-ազատագրական պայքարի այս հանգրւանի արդիւնքը: Ուզում եմ մէկ անգամ եւս նշել, որ մեզ համար անընդունելի է որեւէ պայմանագրի ստորագրում, որով կասկածի տակ կարող է դրւել ԱՀ գոյութեան փաստը, որով կարող է կասկածի տակ դրւել Արցախի անկախ պետականութեան իրողութիւնը: Հայաստանի որեւէ իշխանութիւն չի կարող նման բան անել: Ես վստահօրէն ասում եմ, որ այդպիսի փաստաթղթի ստորագրումը կունենայ համապատասխան հետեւանքներ: Մենք ամէն ինչ պէտք է անենք, որ այն սկզբունքներով եւ այն բովանդակութեամբ, որով նախատեսւում է պայմանագրի ստորագրումը, չդառնայ իրականութիւն: Այդ պայքարը կը լինի Արցախից, Հայաստանից, թէ Սփիւռքից, էական չէ, բայց վստահ եմ, որ այդ ուղղութեամբ համապատասխան ջանքեր կը գործադրւեն:

- Արցախը համահայկական միասնութեան առանցքն էր հանդիսանում, սակայն պատերազմից յետոյ կարծես միտումնաւոր կերպով լուսանցք է մղւում Արցախը: Դուք այդպիսի տպաւորութիւն չունէ՞ք:

- Շատ նուրբ հարց է: Շատ էինք խօսում Հայաստան-Արցախ-Սփիւռք եռամիասնութեան մասին: Հայաստանի եւ Արցախի միջեւ յարաբերութիւններն այսօր բնականոն չեն, եւ Հայաստանը ձեռքերը լւանում է Արցախից, իսկ Արցախի համար վերջին 35 տարիների ընթացքում շատ կարեւոր է եղել Սփիւռքի դերակատարութիւնը: Սփիւռքը մեզ համար եղել է բարոյական, նիւթական, քաղաքական հիմնական յենարանը: Արցախ այցելած իւրաքանչիւր սփիւռքահայ ինքն էլ վստահ է, որ Արցախը Սփյուռքը չի դիտարկել որպէս նիւթական միջավայր, մենք կարողանում էինք միմեանց փոխլրացնել: Սփիւռքն ապրում էր Արցախով, Արցախն էլ՝ Սփիւռքով: Արցախում սփիւռքահայ տարբեր բարերարների, կազմակերպութիւնների ու կառոյցների կողմից իրականացւած բազմաթիւ ծրագրերը դրա վառ ապացոյցն են: Ես վստահ եմ՝ այսօր Արցախն ունի բաւարար հիմքեր դառնալու համահայկական առանցք: Մենք տեսնում ենք, թէ ինչպիսի յարաբերութիւններ են ձեւաւորւել վերջին տարիներին Սփիւռքի եւ Հայաստանի միջեւ: ՀՀ իշխանութիւնները միտումնաւոր քանդում են Սփիւռքը, փորձում այնտեղ գործող աւանդական կառոյցներին զուգահեռ ստեղծել նոր կառոյցներ, եղածը ջարդել: Լուրջ անդունդ է առաջացրել Հայաստանի եւ Սփիւռքի միջեւ, ամեն ինչ պիտի անենք, որ այդ անդունդը չլինի Արցախի եւ Սփիւռքի միջեւ:

Շատ ցաւալի մի երեւոյթ է նկատւում: Շփումներ ունենալով սփիւռքահայ տարբեր անհատների, գաղթօջախների հետ, ապշել եմ այն բանից, որ Սփիւռքում արդէն կարծրանում է այն մտայնութիւնը, թէ Արցախն այլեւս չկայ: Չեն ուզում ոչ միայն ներդրումներ կատարել, այլեւ տարբեր սոցիալական ծրագրերի մասնակցել: Հայաստանի իշխանութիւնների եւ յատկապէս Սփիւռքի յանձնակատարի թեթեւ ձեռքով արմատաւորում է այդ մտայնութիւնը: «Հայաստան» համահայկական հիմանդրամի անգործութիւնը եւս նպաստում է այդ մտայնութեան խորացմանը: Առաջիկայում կազմակերպւելու է համահայկական գագաթնաժողով: Նայէք օրակարգը, մօտ չորս օր տեւող այդ գագաթնաժողովի ընդհանուր օրակարգում չկայ Արցախը, Արցախին յատկացւել է ընդամէնը մէկ ժամ 15 րոպէ եւ այն էլ խարոյկի շուրջ հանդիպում ՀՀ ԱԳՆ, անվտանգութեան խորհրդի եւ Արցախի ներկայացուցիչների հետ: Իմ տեղեկութիւններով՝ առայսօր ընդամէնը երկու հրաւէր է ուղարկւել Արցախին, իսկ մենք գիտենք, որ Սփիւռք-Հայաստան համաժողովների ժամանակ ինչպիսի ներկայացուցչական կազմով էր Արցախը մասնակցում, ինչպիսի քննարկումներ էին տեղի ունենում, ինչպիսի օրակարգային հարցերում Արցախը ներգրաււածութիւն ունենում ու բոլորի համար Արցախը հետաքրքրութեան հիմնական առանցքներից մէկն էր:

Յետպատերազմեան շրջանում «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամը հետեւողականօրէն Արցախում իրականացւող ծրագրերը դադարեցրել է եւ այստեղ գրեթէ ծրագրեր չի իրականացնում: Ոչ միայն փակւել է հիմնադրամի Ստեփանակերտի գրասենեակը, եւ այսօր Արցախում պաշտօնական ներկայացուցիչ չունեն, այլ նաեւ ծրագրերն են սահմանափակել: Ինչպէս ընդունել այն փաստը, որ հիմնադրամի հոգաբարձուների տարեկան ժողովի ժամանակ փորձել են փոփոխութիւններ մտցնել կանոնադրութեան մէջ եւ դրանց հետեւանքով հանել «Արցախի Հանրապետութիւն» բառակապակցութիւնը: Հիմնադրամի գործադիր տնօրէնը, ներկայացուցիչները չեն այցելում Արցախ: Ես ուզում եմ առիթը օգտագործել եւ սփիւռքահայ մեր քոյրերին ու եղբայրներին ասել՝ նախ սատար կանգնեք Արցախին, Արցախը կայ, Արցախն ունի Սփիւռքի, մայր հայրենիքի կարիքը, Արցախն իր որդեգրած ճանապարհով առաջ է գնալու ձեզանով կամ առանց ձեզ, բայց երբ մենք միասնական ճակատում ենք, յաջողութիւնները երաշխաւորւած են: Սրանք կենցաղային խօսքեր չեն: Մենք այստեղ ենք եւ մեր պայքարը շարունակելու ենք: Այս պատգամն ուղղւած է ոչ միայն սփիւռքահայ մեր քոյրերին ու եղբայրներին, այլ նաեւ համաշխարհային բոլոր խաղացողներին, մեր հակառակորդներին ու թշնամիներին: Բոլորը լաւ պիտի հասկանան, որ պայքարի ոգին Արցախում չի մարել:

- Արցախում պետականութեան պահպանման համար կա՞յ արդեօք միասնականութիւն: Քաղաքական ուժերն ու հոսանքները արդեօ՞ք պատրաստ են համախմբւել այս գաղափարի շուրջ:

- Ընդհանուր առմամբ, այո՛: Ինչպէս ՀՅԴ, այնպէս էլ ընդդիմադիր դաշտի միւս կուսակցութիւնները լուրջ դերակատարութիւն ունեն այդ միասնականութիւնն ապահովելու գործում: Չեմ ուզում թերագնահատել իշխանական կուսակցութիւններին, բայց նախաձեռնութիւնների հիմնական բաժինը ընդդիմադիր դաշտի կուսակցութիւններինն է: Ցանկալի կը լինէր, որպէսզի բոլորի կողմից լինէին այս նախաձեռնութիւնները: Սա իշխանութեանը վերապահւած գործառոյթ է, եւ ինքը պիտի նախաձեռնի: Տարբեր նախաձեռնութիւններ, որոնք արտայայտւում են յայտարարութիւնների տեսքով, ի յայտ են գալիս միասնական դաշտում: Պատահական չէ, որ յետպատերազմեան շրջանում գրեթէ բոլոր յայտարարութիւնները եւ մեր բոլոր գործողութիւնները միտւած էին միասնականութեան մթնոլորտի պահպանմանը: Արտախորհրդարանական ուժերը եւս իրենց քայլերով սատար են կանգնում խորհրդարանական ուժերին: Ողջունելի է ապրիլի 14-ին Ազգային ժողովի յայտարարութեանն արտախորհրդարանական քաղաքական ուժերի եւ հասարակական կազմակերպութիւնների կողմից միանալը: Այս ճակատագրական ժամանակաշրջանում միասնական քննարկումների եւ միասնական քայլերի մէջ է մեր յաջողութիւնների գրաւականը: Մենք պէտք է սա ընդունենք որպէս գործելաոճ եւ անկախ նրանից, թէ որեւէ քաղաքական միջոցառում որ քաղաքական ուժի նախաձեռնութիւն է, եթէ այն ուղղւած է յանուն Արցախի, պէտք է գիտակցաբար միանալ ու ցուցաբերել պատասխանատու կեցւածք:

Աւելացնեմ, որ ականատես ենք եղել ՀՀ իշխանութիւնների կողմից Արցախի քաղաքական դաշտը տրոհելու որոշակի քայլերի: Սա այսբերգի չերեւացող մասն է: Մենք համապատասխան ջանքեր ենք գործադրել չէզոքացնելու այդպիսի դրսեւորումները: Տեսնում ենք, թէ ինչպէս են ՀՀ խորհրդարանի իշխող քաղաքական ուժի ներկայացուցիչները թոյն թափում Արցախի քաղաքական տարբեր գործիչների, Արցախում տեղի ունեցող իրադարձութիւնների վրայ: Կարեւորում եմ Արցախում առկայ միասնականութիւնը եւ մեր բոլոր ջանքերն ուղղելու ենք, որպէսզի պահպանւի միասնական ճակատը:

Զրուցեց՝ Տաթեւիկ Աղաջանեանը