Հայաստանն ամէն գնով ջանում է յարաբերութիւնները կարգաւորել Թուրքիայի հետ՝ մատնանշելով տնտեսական հնարաւորութիւնները, որ ունենալու է Հայաստանը սահմանները բացելուց յետոյ: Թեմայի վերաբերեալ Vesti.am-ը հարցեր է ուղղել տնտեսագէտ Սուրէն Պարսեանին:
«alikonline.ir»- Հայաստանն ամէն գնով ջանում է յարաբերութիւնները կարգաւորել Թուրքիայի հետ՝ մատնանշելով տնտեսական հնարաւորութիւնները, որ ունենալու է Հայաստանը սահմանները բացելուց յետոյ: Թեմայի վերաբերեալ Vesti.am-ը հարցեր է ուղղել տնտեսագէտ Սուրէն Պարսեանին:
– Պարո՛ն Պարսեան, հայ- թուրքական յարաբերութիւնների կարգաւորումն ի՞նչ է տալու ՀՀ-ին: Մեր տնտեսութիւնն ունի՞ վաճառքի սեփական արտադրանք:
– Նախորդ 30 տարւայ ընթացքում Հայաստանը Թուրքիայի հետ չի ուենցել դիւանագիտական յարաբերութիւններ, բայց առեւտրային յարաբերութիւններ եղել եւ զարգացել են, մեծ քանակութեամբ ապրանքներ են ներկրւել Հայաստան` Վրաստանի տարածքով: Սահմանի փակ լինելը խոչընդոտ չի եղել ապրանքների ներկրման համար: ՀՀ-ն տարեկան 1-1.5 մլն դոլարի ապրանք է կարողացել արտահանել իր փոքր հնարաւորութեամբ՝ չմշակւած զարդեր, կաշի, եւ այլն: 2022 թ. իրավիճակն էականօրէն փոխւել է: 2021 թ. յունւարի 1-ից ներդրւեց թուրքական ապրանքի ներմուծման արգելքը, որը մնաց թղթի վրայ, քանի որ այլ երկրների անւան տակ, միեւնոյն է, ներմուծում լինում էր: 2022 թ. այդ արգելքն էլ հանւեց եւ արդէն 260 մլն դոլարի սահմաններում ապրանք ներկրւեց Հայաստան, իսկ Հայաստանն էլ Թուրքիա արտահանեց 61 մլն դոլարի ապրանք, որի 97 տոկոսը ոսկու ձուլակտորներն են, Հայաստանն այստեղ գտնւել է վերավաճառողի դերում: Սա աննախադէպ արտահանում է: Գործող իշխանութիւնը մեծ յոյսեր է կապում հայ-թուրքական սահմանի բացման հետ՝ կանխատեսելով տնտեսական աննախադէպ աճ: Իրականում, քաղաքական առումով, Թուրքիային հետաքրքիր չէ, որ հայկական տնտեսութիւնը վերելք ապրի, զարգանայ եւ այլն: Նրան աւելի յարմար է, որ կախւած լինենք այլ երկրներից: Չեմ կարծում, որ ցանկանում են մեծ նախագծեր իրականացնել Հայաստանում՝ նոյնիսկ սահմանի բացման պարագայում: Բաց սահմանի դէպքում էլ ՀՀ-ից արտահանումը չի աւելանալու՝ մենք չունենք այնպիսի արտադրանք, որը թուրքական տնտեսութեան համար գայթակղիչ կը լինի: Եթէ Թուրքիական ապրանքների մեծ հոսք գայ Հայաստան, յատկապէս գիւղատնտեսական ապրանքներին է դա վերաբերում, ապա մեծ վնաս կը հասցւի մեր գիւղատնտեսութեանը: Չնայած կառավարութիւնը կարող է յայտարարել, թէ գնում ենք հաշտեցման, սահմաններ ենք բացում, բայց, մարդկային մակարդակում, այդ թշնամանքը դեռ երկար կարող է պահպանւել: Սահմանի բացումը ՀՀ տնտեսութեան վրայ էական ազդեցութիւն չի ունենալու: Այն մեզ պէտք է միայն որպէս այլընտրանքային ճանապարհ՝ օրինակ Եւրոպա արտահանում իրականացնելու համար: Արդէն գործարկւել է Կարս-Թբիլիսի-Բաքու երկաթգիծը եւ այս առումով էլ Հայաստանը տարանցիկ լինել չի կարող:
– Ի՞նչ է տալու մեզ Անիի կամրջի վերագործարկումը, ինչը մատնանշում էր Արարատ Միրզոյեանը:
– Սա աւելի շատ սիմւոլիկ եւ պատմական նշանակութիւն ունի: Այդ կամուրջով երկաթգծեր չեն կառուցւելու եւ բեռնատարներ չեն երթեւեկելու: Օրինակ հայերը կը կարողանան այցելել Անի, կը լինեն տուրիստական հոսքեր: Թուրքիային այդ բացումը հետաքրքիր չէ, դրանով շահագրգռւած է Հայսատանը եւ նրանք դա փորձում են օգտագործել քաղաքական նպատակներով, զիջումներ կորզելու համար, մասնաւորապէս՝ Սիւնիքի միջանցքի հարցում:
– Ըստ մասնագէտների՝ սահմանի բացմամբ վերականգնւում է, այսպէս կոչւած, Մետաքսի ճանապարհը եւ կապը Չինաստանի հետ: Սա հնարաւո՞ր է:
– Մետաքսի ճանապարհը՝ չինական կողմի մշակմամբ այդ տեղով չի էլ անցնում: Այդ յայտարարութիւններն արւում են զուտ պատմական քարտէզներին նայելով: Անի կամուրջը չինական նախագծի մէջ չի մտնում:
– Եթէ սահմանի բացումը տնտեսութեան մէջ էական փոփոխութիւն չի ապահովելու, կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ նպատակը տնտեսական չէ:
– Անշուշտ, այստեղ կարեւոր է քաղաքական եւ անվտանգային գործօնը: Այդ յարաբերութիւնների կարգաւորումը թոյլ կը տայ նւազեցնել սպառնալիքները: Այդ տեսանկիւնից բոլոր կառավարութիւնները քայլեր են իրականացրել, բայց դա էլ որպէս այդպիսին երաշխիք չէ: Յունաստանն էլ Թուրքիայի հետ ունէր բաց սահման, սակայն դա չխանգարեց, որ Թուրքիան յարձակւի եւ Հիւսիսասյին Կիպրոսը գրաւի: Նոյնը եղաւ նաեւ Սիրիայի պարագայում: Կարեւոր է նաեւ, որ Թուրքիան ներկրւող ապրանքների նկատմամբ յատուկ սահմանափակումներ է կիրառում, ընդհուպ կարող է այս կամ այն ապրանքի նկատմամբ 48 տոկոս մաքսատուրք սահմանել: Այդ տեսանկիւնից բաւականին պաշտպանւած է: Էներգակիրներն էլ մօտ 10 անգամ աւելի մատչելի են, քան Հայաստանում: ՀՀ-ն տնտեսական առումով չի կարող մրցակցել Թուրքիայի հետ: ՀՀ-ն Թուրքիային հետաքրքիր է միայն միջանցքի առումով, որը կապահովի կապը թուրանական երկրների միջեւ:
ԱՆՆԱ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ
