Մեր հանրային ու պետական կեանքի հիմնարար խնդիրների մեծ մասը պայմանաւորւած է բովանդակութեան եւ ձեւի խեղաթիւրման, դրանք մէկը միւսով փոխարինելու, ձեւը՝ որպէս բովանդակութիւն ներկայացնելու, իսկ բովանդակութիւնն անձեւ մատուցելու հետ։ Այդ երեւոյթն առկայ է անսահմանօրէն շատ ոլորտներում ու տիրոյթներում։ Բայց այդ անոմալիայի ամենակործանարար հետեւանքներն արտայայտւում են երկու առանցքային ուղղութիւններում՝ պետութեանը եւ քաղաքականութեանը վերաբերող հարցերում։

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ

Մեր հանրային ու պետական կեանքի հիմնարար խնդիրների մեծ մասը պայմանաւորւած է բովանդակութեան եւ ձեւի խեղաթիւրման, դրանք մէկը միւսով փոխարինելու, ձեւը՝ որպէս բովանդակութիւն ներկայացնելու, իսկ բովանդակութիւնն անձեւ մատուցելու հետ։ Այդ երեւոյթն առկայ է անսահմանօրէն շատ ոլորտներում ու տիրոյթներում։ Բայց այդ անոմալիայի ամենակործանարար հետեւանքներն արտայայտւում են երկու առանցքային ուղղութիւններում՝ պետութեանը եւ քաղաքականութեանը վերաբերող հարցերում։

Պետութեան նկատմամբ մեր պատկերացումները, պետութիւնից ունեցած ակնկալիքները, պետութեան հանդէպ պատասխանատւութիւնը եւ մնացեալ ամենայնը առաւելագոյն չափով գտնւում է ձեւի հարթութիւնում։ Մենք ծոյլ անտարբերութեամբ հետեւում ենք, թէ ինչպէս է ամէն օրւայ հետ նւազում, մաշւում Հայաստանի՝ որպէս պետական կազմաւորման բովանդակութիւնը՝ միեւնոյն ժամանակ անառողջ հրճւանք ապրելով, երբ, օրինակ, որեւէ միջազգային կառոյց Հայաստանի վերաբերեալ որեւէ ոչինչ չասող յայտարարութիւն է ընդունում։ Աւելի քան հինգ տարի է՝ պետութեան ֆիզիկական եւ հոգեւոր անվտանգութեան համակարգերը գործող իշխանութեան կողմից ենթարկւում են հետեւողական վարկաբեկման, արժեզրկման։ Բանակն ամէն օրւայ հետ վերածւում է անդէմ, անատամ միաւորի։

Պետութեան անվտանգութեան ապահովման գործառոյթ ունեցող միւս կառոյցները դեֆորմացւել-վերածւել են իշխանութեան անվտանգութիւնն ապահովող խմբակների։ Հայ Առաքելական Եկեղեցին իշխանութեան կողմից դասւել է գրեթէ ներքին թշնամիների շարքին։ Նոյն իշխանութիւնը խրախուսում է հայկական ինքնութեան դէմ ուղղւած ամենատարբեր նախաձեռնութիւնները։ Հայաստանը՝ վարւող արտաքին քաղաքականութեամբ, նմանւել է իշխանական քարոզչութեան կողմից երջանկութեան հոմանիշ հռչակւած անառակ կնոջ, որը պետական շահերը սպասարկում է, լաւագոյն դէպքում, ժամավարձի սկզբունքով, մէկին մի ծառայութիւն մատուցելուց յետոյ՝ յաջորդ պահին նետւելով դիմացինի գիրկը՝ միւս այսրոպէական խնդիրը լուծելու համար։

Այս եւ չթւարկւած հարիւրաւոր օրինակները վկայում են Հայաստանի՝ որպէս պետութեան, հայկական պետականութեան անդառնալի արժեզրկման մասին։ Ընդ որում, հայկական պետականութեան բովանդակութիւնը սպառւում է դրա ձեւական կողմի դրսեւորումների ճչացող աւելացմանը հակադարձ համեմատական արագութեամբ. իշխանութեան ֆորմալ ատրիբուտներն աւելանում ու աւելի գռեհիկ են դառնում՝ ճիշտ նոյն տեմպով, որով դեւալւացւում է հայկական պետականութիւնը։ Նիկոլ Փաշինեանի թիկնազօրը դրա ամենագրոտեսկային արտայայտութիւնն է։

Պետութեան ու պետականութեան բովանդակազրկումն օրգանական կապ ունի քաղաքականութեան արժեզրկման, քաղաքականութեան բովանդակութեան կորստի հետ։

Մենք ունենք քաղաքական համակարգ՝ մեծ հաշւով, միայն նոմինալ իմաստով. կայ իշխանութիւն, որը զբաղւում է հարկերի հաւաքմամբ եւ դրանք անիմաստ ծախսելով (եւ որը ցանկանում է ձերբազատւել մնացեալ բոլոր խնդիրներից, անվտանգային հարցերից, Արցախից եւ այլն, այդ գործով աւելի անկաշկանդ զբաղւելու համար), եւ տիտղոսային ընդդիմութիւն, որը մեծ հաշւով ցանկանում է իշխանութեան գալ՝ համոզելով, թէ աւելի լաւ կը ծախսի ամենատարբեր պատճառներով աւելացող հարկային եկամուտները։

Ընդհանուր առմամբ, սա է հայկական քաղաքական իրականութեան ստատուս-քւոն, իսկ երկու կողմերից հնչող յայտարարութիւնները, քննադատութիւնները, մեղադրանքները եւ մնացեալը սոսկ շղարշ են, որոնց նպատակն է «քաղաքական իմաստ» հաղորդել այս երկու մերկանտիլ մօտեցումներին։

Հայկական քաղաքականութեան բովանդակութիւնը դատարկ է գրեթէ այնքան, որքան բովանդակազերծ է պետութիւնն ու պետականութիւնը։ Ճիշտ է նաեւ հակառակը։ Իսկ դա վկայում է երկուսի միջեւ առկայ դիալեկտիկական կապի մասին։ Չի կարող լինել նորմալ, բովանդակ պետութիւն ու պետականութիւն՝ առանց գաղափարական, մրցունակ, մտքահէն քաղաքական համակարգի, եւ հակառակը՝ չի կարող կենսունակ քաղաքական համակարգ գործել՝ առանց կայացած, դիմադրողունակ պետականութեան։

Առաջին հայեացքից հակասական ու փոխբացառելի թւացող այս կապի առանձնայատկութիւնն այն է, սակայն, որ խելամիտ առաջնորդութեան դէպքում այդ կառուցակարգերը կարող են դառնալ փոխլրացնող։

Պետութեան ու պետականութեան կայացումը կարող է խթանել քաղաքական համակարգի բովանդակային զարգացումը, միւս կողմից՝ քաղաքական համակարգի իրական գաղափարայնացումը, ծրագրայնացումն ու մրցունակութիւնը կարող է ամրացնել պետութիւնն ու պետականութիւնը։ Բայց Հայաստանում դա տեղի չի ունենում շատ ճղճիմ պատճառներով. պետութիւնը մենաշնորհած խմբակը պետականութիւնն ամրացնելու նպատակադրում չունի, որովհետեւ դրա արդիւնքում կարող է կորցնել իշխանութիւնը, իսկ բոլոր նրանք, ովքեր զբաղւում են քաղաքականութեամբ, դա անելու շահագրգռւածութիւն չունեն մօտաւորապէս նոյն պատճառով, ինչ իշխանութիւնը։ Որովհետեւ բոլորին միաւորում է անյագուրդ նւիրւածութիւնը ձեւին եւ օրգանական ատելութիւնը բովանդակութեան նկատմամբ։

168.am