Սուրճի համաշխարհային օրւայ առիթով՝ «Սրճարանն ու սուրճն իրանցիների կեանքում» թեմայով քննարկումների նիստ

«ԱԼԻՔ», Հատիս – «Սուրճը եւ դրա յարակից արդիւնաբերութիւնը մեծ ճանապարհ են անցել վերջին հարիւր տարւայ ընթացքում, եւ շարունակական առաջընթացն այժմ մեզ հասցրել է այն կէտին, երբ սուրճն այլեւս առաւօտեան արթնանալուց յետոյ ցանկալի հեղուկը, կամ երեկոներին օգտագործւող խմիչքը չէ միայն»,- նշեց Արգիշտի Թովմասեանը, իր իսկ նախաձեռնութեամբ կազմակերպւած կլոր սեղանի բացմանը, որը տեղի էր ունենում սուրճի համաշխարհային օրւայ՝ հոկտեմբերի 1-ի առիթով (Հ.Մ.Ա.Կ.-ի «Վաչիկ Ղարբէգեան» դահլիճում): Միջոցառումը, որն իր տեսակի մէջ կարելի է համարել առաջին փորձն Իրանում, տեղի էր ունենում «ԱՐԱՄ» սուրճ ընկերութեան հովանաւորութեամբ:

Պրն. Թովմասեանը յաւելեց. «Այսօր սուրճը դարձել է իւրայատուկ համ ու հոտի հասնելու փորձ ու գիտոււթիւն: Դրա ծագումը, մշակման եղանակները, եփելը եւ մարդու քիմքին ծանօթ բոլոր համերն ունեն իրենց ուրոյն ոճն ու աշխատանքային գաղտնիքները։ Ուստի կարող է նաեւ հարց ծագել, թէ՝ ո՞րն է լինելու յաջորդ քայլը, կամ ո՞ւր են տանելու սուրճի յաջորդ ալիքները»։

«Սրճարանային արւեստի մասին խօսելիս անհնար է սուրճի երրորդ ալիքին չանդրադառնալը, յատկապէս, երբ խօսքը ոճի ու սրճարաններում մատակարարւող տեսականիի մասին է լինում: Սրճարաններում արդէն միան սուրճը չէ, որ մատուցւում է: Ճաշացանկն ընդլայնւել է կաթնային կոկտէյլների կամ մակարոնեղէնի նոր տեսականիով»,- նշեց Արգիշտի Թովմասեանը:

Նա շարունակելով խօսքը նշեց, որ իրականում, սուրճի երրորդ ալիքը բոլոր իրերի զարգացումն է՝ արւեստի, փորձարկումների, եփելու գաղտնիքների ու հմտութեան եւ յատկապէս, գիտական ձեռքբերումների միջոցով: «Մասնագիտացւած մատուցման խթանումը կարող է իրականացւել՝ տարածում գտած տեսականու սերուցքային տարատեսակութեան կամ սուրճի համային յատկութիւնների հաշւին»,- «Իրանի սրճարանների ու սուրճի մատուցման կենտրոնների գծով խորհրդաժողովի» անդրանիկ հանդիպմանը նշեց նա:

Սրճարանային կեանքն ու բարքը՝ Իրանում

«Արձանագրութիւններ կան այն մասին, որ Սեֆեւեանների ժամանակաշրջանից սկսած՝ 16-րդ դարում, սուրճն իր տեղն է զբաղեցրած եղել իրանցիների թէյարանների ամենօրեայ թուրմերի ցուցակում: Այդ ժամանակւանից ի վեր սուրճը համարւում է իրանցի ժողովրդի սիրւած թուրմերից մէկը: Իսկ Իրանում սուրճի արդիւնաբերութեան առաջընթացի հետ մէկտեղ ի յայտ է եկել «Սպեշիալիթի սուրճ» երեւոյթը, որի մասին թւում է, թէ իրանցիներն իրենց յատուկ քիմքով մեծ հետաքրքրութիւն են ցուցաբերում, յատկապէս, բուրմունքի ու համի առումներով նախընտրելով դառնահամութիւնը»:

Նոյն այս խօսքերով իր ելոյթն սկսեց դոկտ. Մոհիթ Թաբաթաբային, ով հրաւիրւած էր, որպէս օրւայ հիմնական բանախօս:

Մոհիթ Թաբաթաբային յաւելեց, որ իրանցիների մօտ դեռ վաղուց է երեւացել սուրճի նկատմամբ հետաքրքրութիւնն ու սրճելու տեղական վարքուբարքը, որոնցից տարածւածը եռման ջրի խառնուրդով սուրճ եփելն էր սամովարի վրայ, կամ պղնձէ, կամ կերամիկական կաթսաների մէջ: Դա արւել է թոնրային կրակի կամ մոխրի կողքին:

Այնպէս, որ սամովարը ներմուծւել է սուրճ եփելու նպատակով, որով ջրի համադրութիւնն էին ստանում աղացած սուրճի հետ, որը պատրաստւում էր մեղմ եղանակով մարմանդ կրակի վրայ: Իսկ հետագայում թէյախմութեան մշակոյթի ներմուծմամբ ու տարածումով, սուրճի փոխարէն սամովարի կողքին իր մնայուն տեղը գտաւ թէյն ու թէյնիկը:

«Սրճարանային մշակոյթն» ու մոդեռնացումը

Դոկտ. Թաբաթաբային անդրադառնալով քննարկման բուն նիւթին նշեց, որ արձանագրւած փաստ է՝ սրճարանային մշակոյթի հետ մոդեռնացումի փոխկապակցւած լինելը: Այնպէս, որ մարդիկ սրճարան, կամ ՔԱՖԷ-ներ են յաճախում առաջինը՝ սրճելու հաճոյքի համար, երկրորդը սուրճի գաւաթի շուրջ ընկերական ջերմ մթնոլորտում ժամանակ անցկացնելու համար: Նա յաւելեց, որ սրճարանների պատմութիւնը եւս Իրանում նոր բան չէ, չնայած սրճարան հասկացութիւնն այսօր առաւել ընդգրկուն է դարձել: Դարասկզբում կինոյի գործիչները, նկարիչները, գրողները, նոյնիսկ ներկարարներն ունէին իրենց յատուկ սրճարաններն ու այնտեղում էլ իրենց անկիւնը, որի համար պարսկերէնով գոյութիւն ունի փաթող անւանումը: «Սրճարանները դարձել էին համախոհ մարդկանց փաթողները: Իսկ այդպէս մարդիկ հնարաւորութիւն էին ունենում գտնել համապատասխան գործընկերներ ու զրուցակիցներ:

Աւելի ուշ քաֆէները «հաց ուտելու վայրից» փոխակերպւեցին դառնալով «վայր, որտեղ կարելի է նաեւ հաց ուտել»: Սա թերեւս այդ մշակոյթի զարգացման դանդաղ գործընթացի մասին պատմող ձեւակերպումներից ամենակարեւորն է:

Քնարկումները տաղաւարը

Ընթացքում տաղաւար հրաւիրւեցին օրւայ զեկուցաբերներ՝ Էհսան Միրաբզադէն («Հեզարաֆսան» եւ «Քաֆէ-սինեմա»), Ռէզա Հաջեանը («Ղահւեդան» ամսաթերթ), Արդալան Ղանիզադէն, Համեդ Թաջը, Քիանուշ Օմիդին (Ղահւէ Ռէյ) եւ Էդւին Միրզայեանը (ԱՐԱՄ սուրճ): Տաղաւարի քննարկումների ուղղութիւնը ընթացք առաւ նախանշւած՝ «ոլորտի նկատմամբ ունեցած սէրը», «սրճարանի նկատմամբ սէր ու համակրանք ստեղծելու արւեստը», «սուրճի որակը սրճարանի զարգացման հարցում», «ճշգրիտ մօտեցում մատուցւող ծառայութեան նկատմամբ», «վերահսկողութեան իրականացում՝ սուրճի տեսականու եւ մատուցման նրբութիւնների հանդէպ» եւ «ոլորտով տարւած հասարակութեան գրաւչութիւնը» գլուխների ուղղութեամբ:

Լսրանի արձագանգը

Լսարանի արձագանգը եւս պակաս ուշագրաւ չէր, յատկապէս, յաճախորդի ակնոցից խնդիրը դիտարկելու առումով: Խօսւեց յատկապէս այն մասին, որ, երբ սրճարանում դիմում ես բարիստային՝ սուրճ խնդրելով, նա կարծես իր մասին բարձր կարծիք ունեցողի պէս, կամ իր գիտելիքների մասին բարձրաձայնելու գայթակղութեանը չդիմանալով սկսում է անյպիսի հարցեր տալ սուրճի տեսակի, կամ տարատեսակ անւանումներով թուրմերի մասին, որ մօտդ սրճելու ցանկութիւնը մեռնում է ու ուզում ես դուրս գալ սրճարանից: «Սա ոչ միայն ձեր նշած մշակոյթի հետ ոչ մի առնչութիւն չունի, այլեւ ճիշտ հակառակ ազդեցութիւնն է թողնում այցելուների վրայ»,- դիմելով տաղաւարին նշեցին ներկաներից մի քանիսը:

Ընթացքում ակնարկ եղաւ այսօրւայ սրճարանային հասարակութեան կամ սրաճարան այցելողների տարիքային վիճակագրութեանը, ինչպէս նաեւ նրանց վրայ ազդելու հնարքների, մասնաւորապէս մամուլի ունեցած դերի ու տեսակի մասին:

Մամուլի հարցում շօշափւեց այն փաստը, որ սրճարանային մշակոյթի ու բիզնեսի հարցում առաջատար հարթակը «Ինստագրամ»-ն է, որը շարունակում է մնալ առանց մրցակցի: Իսկ համապատասխան օգտատէրերը, որոնք գտնւում են 15-ից 30 տարեկանների սահմաններում, այսօր կազմում են սրճարանային հասարակութեան 90-ից բարձր տոկոս:

Լսումների ժամանակ հիւրերի տաղաւարին միացաւ Իսլամական խորհրդարանում Թեհրանի եւ հիւսիսային իրանահայութեան պատգամաւոր Արա Շահվերդեանը: Լսարանի շարքերն էին համալրել սուրճարդիւնաբերութեան խոշոր ընկերութիւնների տնօրէնները, այդ թւում՝ Արտեմ Շահբաբեանը՝ «ՍԷԹ» ընկերութեան գլխաւոր տնօրէնը, Վարդան Ներսիսեանը՝ «ՎԱՐԴԱՆ» ընկերութեան հիմնադիրը, Ադրիան Բեհզադին՝ «քաֆէ-եաբ»-ի ստեղծողը, Համիդ Շարիֆը՝ ոլորտի գործարար, Դամուն Ազադանը՝ սուրճի հատիկների բովելու մասնագէտ-գործարար, եւ «Քաֆէ Լողանթէ»-ի տնօրէն՝ դոկտ. Շահինփուրը:

Սուրճի սպառման ծաւալներն Իրանում

Զեկուցաբերներից ամէն մէկն իւրովի էր մօտենում իր նախընտրած թեմային, որտեղ առաւել ուշագրաւ էր Իրանում սուրճի սպառման ծաւալների մասին հրապարակումը, ինչի համաձայն այն կազմում է տարեկան 35 հազար տոննա: Սա խօսուն փաստը կարող է լինել այն բանի, որ սուրճի առումով Իրանը համարւում է զարգացող ու կարեւոր շուկաններից մէկը:

«Հայկական սուրճը» «թուրքականի» փոխարէն

Նիստի եզրափակիչ բաժնում դոկտ. Շահինփուրի ելոյթը եւս շարժեց լսարանի հետաքրքրութիւնը: Նա բարձրաձայնելով բրենդ դարձած անհիմն անունների ու կոչումների մասին, ինչպիսին «թուրքական սուրճ» կոչումն է, նշեց, որ նախքան նման անունների տարածումը իրանցիների մօտ, մարդիկ սրճելու մշակոյթը, յատկապէս ժամանակակից իմաստով, ստացել էին հայերից: «Սակայն արի ու տես, որ «հայկական սուրճ»-ի փոխարէն բրենդ են դարձրել «թուրքականը»: Պարոնայք՝ հայ գործընկերներ. այդտեղ կայ նաեւ ձեր թերացումը: Դուք ոչ միայն այդ ուղղութեամբ բաւարար աշխատանք չէք ծաւալել, այլեւ աչկաթող էք արել այն առիթը, որ կարող է տալ հայի արդար անունը, ոլորտը զարգացնելու կամ նոյնիսկ շուկան ամբողջութեամբ վերահսկելու գծով: Դա «հայկական սուրճ»-ի բրենդը կարող էր լինել, որ բաց թողնւեց ցաւօք»,- տաքացած նշեց դոկտ. Շահինփուրը:

Սուրճի «Երրորդ ալիիք»-ի մասին

Տաղաւարային քննարկումներում անդրադարձ եղաւ նաեւ այն մասին, թէ ո՞րն է սուրճի երրորդ ալիքը:

Ասւեց, որ սուրճի երրորդ ալիքը մասնագիտացած մօտեցմամբ՝ մշակում անցած սուրճի եւ մատուցման ձեւերի հետ կապւած գործունէութեան մի մասն է, որը սուրճը դիտարկում է որպէս խորաթափանցութեան, գիտելիքի եւ արւեստից բխող խմիչք:

Սուրճի ագարակում արտադրական ցիկլի սկզբից մինչեւ վերամշակում, ապա բովումը եւ եփումը, սուրճը դարձնում է լաւ կւասի (կամ գինու) հետ համեմատելու, կամ նմանւող արտադրութեան փուլերի առարկայ:

Նշւեց նաեւ, որ առաջին ալիքը՝ սուրճի սպառման արագ տեմպով աճի շրջանն էր։

Իսկ երկրորդ ալիքը՝ սուրճի առանձնայատկութիւնների մասին խօսելու եւ տեսականի ստեղծելու շրջանն էր:

Իսկ երրորդ ալիքն ինչպէս նշւեց, սուրճին մասամբ մասնագիտացւած մօտեցում ցուցաբերելն էր, որով կարեւորւում է հատիկի սորտի ու ծագումի ընտրութիւնից մինչեւ բովելու եւ արդիւնահանման մեթոդները: