تسوکادا تاماکی سفیر ژاپن در تهران معتقد است که سطح روابط اقتصادی میان دو کشور آنطور که باید باشد نیست و دلیل آن تحریم های ثانویه علیه ایران است که آن را عادلانه نمی‌داند، او همچنین در خصوص نگرانی‌های موجود در ژاپن از روی کار آمدن ترامپ معتقد است که نه تنها ژاپن بلکه همه جهان درباره سیاست‌های ترامپ تردید دارند.
به گزارش خبرنگار ایرنا، تسوکادا تاماکی حدود یک سالی است که به ایران آمده و ماموریت خود را به عنوان سفیر ژاپن در کشورمان آغاز کرده است. سفیر ژاپن در این یک سال علاوه بر دیدارهای سیاسی متعددی که با مقامات کشورمان داشته، فعالیت‌های فرهنگی متعددی را نیز رقم زده که او را به یکی از فعال ترین سفرای خارجی مقیم ایران تبدیل کرده است. گفت‌وگویی را در سفارت ژاپن با تسوکادا تاماکی سفیر این کشور داشتیم که در ادامه آمده است.
شما در طول یک سال اقامت خود در ایران، دیدارهای متعددی با مقامات ایرانی داشته‌اید. وضعیت فعلی روابط میان دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید و چه موانعی پیش روی توسعه این روابط وجود دارد؟
صدمین سالگرد روابط ایران و ژاپن تقریباً سه سال دیگر فرا خواهد رسید و ما سخت در تلاش هستیم که این سال، یعنی ۲۰۲۹، سالی بسیار مهم و تأثیرگذار باشد. من روابط کنونی ژاپن و ایران را بسیار گرم و مبتنی بر اعتماد توصیف می‌کنم. هرچند که هر دو طرف به‌خوبی آگاه هستند که سطح فعلی روابط اقتصادی با ظرفیت‌های بالقوه‌ای که شایسته آن هستیم همخوانی ندارد، اما همچنان این رابطه را پایدار و امیدوارکننده می‌دانم. این امر به دلیل علاقه شدید مردم دو کشور به یکدیگر و تعاملات گسترده‌ای است که در تمامی سطوح از جمله فرهنگی، علمی، دانشگاهی و سایر حوزه‌های غیر اقتصادی داریم. این روابط پایدار و ماندگار بوده و هیچ‌گونه خصومت یا خاطرات منفی بین دو کشور وجود ندارد. هر دو کشور احترام متقابل بالایی برای یکدیگر قائل هستند و تمدن طولانی‌مدتی را که در طول هزاران سال تجربه کرده‌ایم، به رسمیت می‌شناسند.
در بین خانواده‌های ایرانی خاطرات خوبی از ژاپن وجود دارد، از جمله سریال تلویزیونی «سال‌های دور از خانه» که شخصیت «اوشین» هنوز در ذهن مردم ایران هست و که بسیاری از ایرانیان با شنیدن نام ژاپن به یاد آن می‌افتند. همچنین، کالاهای ژاپنی که طی سالیان طولانی مورد استفاده ایرانی‌ها بوده و همواره نماد کیفیت بالا تلقی شده‌اند. با این حال، همان‌طور که اشاره کردید، همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور به اندازه‌ای که باید، گسترش نیافته است. به نظر شما، چه موانعی در این مسیر وجود دارد و چگونه می‌توان آن‌ها را برطرف کرد؟
بزرگ‌ترین دلیل این امر تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است، به‌ویژه تحریم‌های ثانویه‌ای که ایالات متحده بر کشورهای ثالث از جمله ژاپن اعمال می‌کند و این موضوع یک مانع جدی به‌شمار می‌رود. به این معنا که اگر یک شرکت ژاپنی وارد همکاری تجاری با همتای ایرانی خود شود، خطر مجازات یا تحریم توسط آمریکا برای آن شرکت وجود دارد. بدیهی است که شرکت‌های خصوصی، به‌عنوان بازیگران اقتصادی، برای کسب سود و حفظ ثبات مالی خود تلاش می‌کنند. بنابراین، آن‌ها به‌طور طبیعی تمایل دارند از ریسک اجتناب کنند. همان‌طور که می‌دانید، شرکت‌های ژاپنی در بازار آمریکا و سایر بازارهای جهانی سرمایه‌گذاری‌های کلانی دارند و معاملات خود را عمدتاً با دلار آمریکا انجام می‌دهند. ازاین‌رو، دولت ژاپن نمی‌تواند شرکت‌های ژاپنی را مجبور کند که در فعالیتی مشارکت کنند که به منافع تجاری‌شان آسیب بزند.
حتی اگر دولت ژاپن شرکت‌ها را به تجارت با ایران تشویق کند، آن‌ها به دلیل تحریم‌ها قادر به انجام تراکنش‌های مالی با شرکت‌های ایرانی نیستند. این موضوع خیلی به تصمیم دولت ژاپن مرتبط نیست، بلکه عملاً به دلیل تحریم‌ها تا حدود زیادی غیرممکن شده. آیا به نظر شما این عادلانه است که یک کشور ثالث در روابط دو کشور دیگر مداخله کند و مانع تجارت آن‌ها شود، درحالی‌که برای مثال ایران و ژاپن تمایل به همکاری اقتصادی دارند؟
من روش تحریم‌های ثانویه که در واقع اعمال قوانین آمریکا فراتر از مرزهای آن کشور است را عادلانه نمی‌دانم. هر شرکت باید حق داشته باشد که خود تصمیم بگیرد با کدام کشور همکاری کند و نباید از سوی هیچ دولت یا کشور ثالثی به آن دیکته شود. این یک اصل کلی است و از این منظر، شخصاً با روش تحریم‌های ثانویه موافق نیستم.
اخیراً نام چندین کشور به‌عنوان میانجی بین ایران و ایالات متحده مطرح شده‌اند که یکی از آن‌ها ژاپن است. آیا شما از فعالیت‌هایی که دولت ژاپن یا حتی سفارت در این زمینه انجام داده است، اطلاع دارید؟
ترجیح می‌دهم درباره مذاکرات داخلی که با دولت ایران داشته‌ایم، اظهار نظری نکنم. اما می‌توانم بگویم که ما به‌طور منظم تماس‌های سطح بالایی با همتایان خود در دولت ایران داریم. بااین‌حال، در خصوص پرسش شما، چیزی برای اظهار نظر ندارم. ما از سوی دولت ایران سطح بالایی از اعتماد را برخورداریم و این امتیاز بزرگی است. من نیز بسیار خوشبختم که به‌عنوان سفیر در ایران، این بستر را برای همکاری در اختیار دارم.
بسیاری معتقدند که روابط ایران و ژاپن تا حد زیادی تحت تأثیر موضع ایالات متحده نسبت به این رابطه است. آیا این واقع‌بینانه است؟ تصمیم‌های آمریکا تا چه اندازه بر گسترش روابط بین دو کشور تأثیرگذار است؟
نحوه‌ای که این پرسش مطرح شده است، با دیدگاهی که من برای توصیف روابط ایران و ژاپن دارم، همخوانی ندارد. بار دیگر تأکید می‌کنم که ما سطح بالایی از اعتماد متقابل را بین خود حفظ کرده‌ایم و بر این اساس، مشورت‌ها و دیدارهای متعددی در تمامی سطوح داریم. اخیراً معاون وزیر خارجه ما برای سی‌ودومین دور مشورت‌های سیاسی به تهران سفر کرد و با همتای خود، دکتر تخت‌روانچی، دیدار داشت. من آمار دقیق ندارم، اما مطمئن هستم که ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین گفت‌وگوهای دوجانبه در سطح معاون وزیر خارجه را با ژاپن دارد. علاوه بر این، ما گفت‌وگوهای منظم در سطح مدیران کل درباره منع گسترش تسلیحات و خلع سلاح داریم و در حال برنامه‌ریزی برای دور بعدی گفت‌وگوهای حقوق بشری هستیم. همچنین، مشورت‌های مستمری در زمینه‌های کنسولی، همکاری‌های اقتصادی و امور فرهنگی داریم. ژاپن یکی از معدود کشورهایی است که ایران چنین سطح گسترده‌ای از گفت‌وگوهای دولتی را با آن حفظ کرده است و این خود گواهی بر عمق روابط میان دو کشور است.
یکی از اقداماتی که در طول یک سال حضور خود در ایران انجام داده‌اید، دیدار با معاون رئیس سازمان محیط زیست درباره دریاچه‌های ایران و اختصاص ۶۹۰ میلیون ین کمک مالی از سوی ژاپن به این موضوع است. این پروژه شامل چه اقداماتی است و چرا ژاپن در این زمینه مشارکت دارد؟
این یک پروژه مشترک بین ایران، ژاپن و سازمان ملل متحد برای احیای دریاچه ارومیه است. به دلیل تغییرات اقلیمی و عوامل دیگر، سطح آب این دریاچه طی دهه‌های گذشته کاهش یافته است و ما مایل به حمایت از تلاش‌های ایران برای معکوس کردن این روند هستیم. این همکاری تقریباً از سال ۲۰۱۴ آغاز شد و اسنادی که ماه گذشته امضا کردم، ادامه همکاری ده‌ساله ما با ایران با مشارکت سازمان‌های بین‌المللی است. هدف اصلی این پروژه بررسی علل کاهش سطح آب و ارائه راهکارهایی برای حل این مشکل است. تاکنون چندین عامل شناسایی شده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها برداشت بیش از حد آب برای مصارف کشاورزی است. راهکارهایی مانند معرفی سیستم‌های آبیاری کارآمدتر، تشویق کشاورزان به استفاده از روش‌های مدرن و یا حتی تغییر کاربری اراضی کشاورزی به فعالیت‌های دیگر، در حال بررسی هستند.
در دیدارهای شما با مقامات ایرانی، موضوع آلودگی هوای ایران نیز مطرح شده است. ژاپن در این زمینه چه اقداماتی انجام خواهد داد؟
ما از سال ۲۰۱۸ همکاری در این زمینه را آغاز کرده‌ایم و «آژانس توسعه ژاپن» متخصصان خود را به ایران اعزام کرده است. همچنین، تجهیزات و دستگاه‌هایی برای اندازه‌گیری و تحلیل آلودگی هوا فراهم کرده‌ایم. بااین‌حال، در سال‌های اخیر، متأسفانه با موانعی مواجه شده‌ایم که مانع پیشرفت این پروژه شده است. ما امیدواریم که این روند هرچه زودتر حل شود تا همکاری‌ها از سر گرفته شود.
«میتسوتوشی کاجیکاوا»، معاون وزیر دارایی ژاپن در امور بین‌الملل و رئیس هیئت ژاپن در اف‌ای‌تی‌اف، در دیدار با مقامات شورای عالی مبارزه با پول‌شویی ایران اعلام کرده است که ژاپن قصد دارد به عادی‌سازی نگاه‌ها نسبت به جمهوری اسلامی ایران در فرآیندهای اف‌ای‌تی‌اف کمک کند. چه اقداماتی تاکنون در این زمینه انجام شده یا در دستور کار قرار دارد؟
ژاپن مایل است به‌عنوان یک پل ارتباطی بین ایران و سایر کشورهای گروه اف‌ای‌تی‌اف عمل کند. فکر می‌کنم این همان کاری است که آقای کاجیکاوا در تعامل اخیر خود با همتایان ایرانی خود در اف‌ای‌تی‌اف انجام داده است. بااین‌حال، همان‌طور که آقای کاجیکاوا تأکید کرد، نخستین گام اساسی این است که ایران به کار بر روی تصویب دو کنوانسیون مهم بین‌المللی ادامه دهد: یکی کنوانسیون پالرمو درباره مبارزه با جرایم سازمان‌یافته فراملی و دیگری کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم.
چه نهادی تعیین می‌کند که یک گروه تروریستی محسوب می‌شود؟
این وظیفه اف‌ای‌تی‌اف است که این موضوع را بررسی کند. اف‌ای‌تی‌اف یک سیستم نظارت و گزارش‌گیری بسیار دقیق و متقابل دارد و کشورهای عضو موظف‌اند اطلاعات لازم را ارائه داده و در این زمینه شفاف باشند. تاکنون اف‌ای‌تی‌اف به این نتیجه رسیده است که ایران همکاری کافی را در این زمینه انجام نداده است. امیدواریم که در آینده ارزیابی‌های مثبتی از سوی این گروه درباره ایران ارائه شود. ایران باید اطلاعات موردنیاز را ارائه دهد و شفاف‌تر عمل کند.
برخی معتقدند که همکاری با اف‌ای‌تی‌اف و پذیرش آن به معنای ارائه کلیه اطلاعات مالی کشور به دیگر کشورهاست که می‌تواند مورد سوءاستفاده قرار گیرد و علیه ایران به کار رود. نظر شما در این مورد چیست؟
کشورهای عضو تا حدی که برای فعالیت‌های اف‌ای‌تی‌اف لازم و کافی بدانند، اطلاعات خود را ارائه می‌دهند. البته این کشورها هستند که میزان اطلاعات ارائه‌شده را تعیین می‌کنند، اما این گروه است که قضاوت می‌کند که آیا اطلاعات ارائه‌شده معتبر و کافی است یا خیر.
در مورد همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در نهایت شاید شفافیت بیش از حد ایران منجر به ترور دانشمندان هسته‌ای کشورمان شد. آیا فکر نمی‌کنید که در زمینه مالی نیز چنین اتفاقی ممکن است رخ دهد؟
منظور شما این است که ممکن است ترور دیگری رخ دهد؟
نه، اما ارائه تمام اطلاعات مالی ایران می‌تواند علیه کشور استفاده شود. مسئله فقط مساله شفافیت درباره تأمین مالی گروه‌هایی که برخی کشورها آن‌ها را تروریستی می‌دانند نیست. اگر ایران اطلاعات مالی خود را افشا کند، این اطلاعات در نهایت می‌تواند علیه ایران استفاده شود، بنابراین منطقی نیست که ایران همه اطلاعات خود را فاش کند. برای مثال اگر ایران با کشوری همکاری داشته باشد و کشورهای غربی از این همکاری ناراضی باشد، می‌تواند آن را مسدود کنند یا از اطلاعاتی که دارند علیه ایران استفاده کند.
این مسئله به منطق ارتباطی ندارد بلکه به اعتماد بستگی دارد. اف‌ای‌تی‌اف یا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نهادهایی هستند که به حسن نیت و اعتماد کشورهای عضو متکی‌اند. میزان همکاری یک کشور و اطلاعاتی که ارائه می‌دهد، به سطح اطمینانی که دیگر اعضا به آن کشور دارند، بستگی دارد. بدون این اعتماد، همکاری‌ها متوقف خواهد شد و هیچ سازمان بین‌المللی نمی‌تواند عملکرد درستی داشته باشد، زیرا برخلاف سیستم‌های قضایی داخلی، مکانیزم اجرایی اجباری برای تصمیمات خود ندارد. اجرای قوانین بین‌المللی در نهایت به همکاری داوطلبانه کشورها بستگی دارد و میزان موفقیت آن به سطح اعتمادی که کشورها به این سیستم دارند، مربوط است. اگر به این سیستم اعتماد دارید، اطلاعات ارائه می‌دهید؛ در غیر این صورت، ارائه نمی‌دهید.
اما در این صورت ایران قادر به تجارت با سایر کشورها نخواهد بود و به‌طور غیرمستقیم تحت فشار قرار خواهد گرفت.
آنچه ما پیشنهاد می‌دهیم این است که یکی از طرف‌ها باید اولین قدم را بردارد تا این چرخه مثبت آغاز شود. اگر ایران حسن نیت بیشتری نشان دهد یا اطلاعات بیشتری ارائه دهد، طرف مقابل این موضوع را درک کرده و سطح تردید خود را کاهش خواهد داد. اگر این چرخه ادامه یابد، در نهایت می‌تواند به یک رابطه همکاری مؤثر منجر شود. این فرآیند ممکن است زمان‌بر و نیازمند صبر باشد.
ژاپن در میان کشورهای جهان هزینه زیادی را صرف امور نظامی می‌کند. دلیل این حجم از هزینه‌های نظامی چیست؟ همچنین ژاپن قراردادهای امنیتی متعددی با کشورهای مختلف امضا کرده است و اولین کشور آسیایی است که با اتحادیه اروپا قرارداد امنیتی منعقد کرده است. چرا این میزان هزینه در بخش نظامی انجام می‌شود؟
ابتدا اجازه دهید برخی واقعیت‌ها را روشن کنم. هزینه‌های نظامی ژاپن به‌عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی در حال حاضر حدود ۱/۲ تا ۱/۳ درصد است. در مقایسه، این رقم برای روسیه ۵/۸ درصد، آمریکا ۳/۳ درصد، انگلیس ۲/۵ درصد، کره جنوبی ۲/۸ درصد، اسرائیل ۵ درصد و عربستان سعودی ۷ درصد است. ایران نیز حدود ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف امور نظامی می‌کند، درحالی‌که این میزان در چین ۱/۷ درصد است. البته، به دلیل اندازه اقتصاد چین، هزینه‌های نظامی این کشور شش برابر ژاپن است.
در ۸۰ سال گذشته، از زمان پایان جنگ جهانی دوم، ژاپن هزینه‌های نظامی کمی داشته و منابع خود را به توسعه اقتصادی اختصاص داده است. اما اخیراً در تلاش هستیم که از نظر توان دفاعی، خودکفاتر شویم. ما پیمان امنیتی با آمریکا داریم که امکان استقرار نیروهای آمریکایی در ژاپن را فراهم می‌کند و این اتحاد را یکی از ارکان اصلی تضمین صلح و ثبات در منطقه هند و اقیانوس آرام می‌دانیم. همکاری‌های جدید ما با اتحادیه اروپا نیز صرفاً یک مکانیزم همکاری برای گسترش روابط در حوزه‌هایی مانند امنیت دریایی، امنیت سایبری و مقابله با تهدیدات ترکیبی است.
برخی سیاستمداران ژاپنی، از جمله «تارو کونو»، اعلام کرده‌اند که در صورت تغییر سیاست‌های دولت آمریکا، ژاپن ممکن است به دنبال ایجاد بازدارندگی هسته‌ای مستقل باشد. آیا این موضوع در ژاپن جدی گرفته شده است؟
اولاً، اظهارنظر وزیر کونو مربوط به مصاحبه‌ای قبل از روی کار آمدن ترامپ بود و صرفاً گمانه‌زنی در مورد اهمیت اطمینان از موضع آمریکا در مورد بازدارندگی هسته‌ای بود. وی همچنین تأکید کرده است که ژاپن به‌دلیل پیامدهای امنیتی و اقتصادی، به‌دنبال دستیابی به تسلیحات هسته‌ای نیست.
بسیاری از مردم ژاپن نگران بازگشت ترامپ به قدرت هستند، زیرا سیاست‌های او غیرقابل پیش‌بینی است. آیا ترامپ برای ژاپن غیرقابل اعتماد است؟
نه‌فقط ژاپن، بلکه کل جهان از درباره سیاست‌های ترامپ تردید دارند. او هر روز تصمیمات غافلگیرکننده‌ای می‌گیرد. اما به‌جای «غیرقابل اعتماد»، بهتر است او را «غیرقابل پیش‌بینی» توصیف کنیم و این همان چیزی است که نگرانی ایجاد می‌کند. بااین‌حال، نشست اخیر نخست‌وزیر ژاپن با ترامپ بسیار موفقیت‌آمیز بود و تعهد آمریکا به حمایت از ژاپن و همکاری در منطقه هند و اقیانوس آرام تأیید شد.
