Իրանահայ Գրողների միութեան նախաձեռնութեամբ գրական երեկոյ՝ «Փիլիսոփայութիւնը գրականութեան մէջ» խորագրով

Իրանահայ Գրողների միութեան նախաձեռնութեամբ, սոյն թւականի՝ դեկտեմբերի 8-ի երեկոյեան, «Ռոստոմ» մշակութային համալիրում կազմակերպւել էր «Փիլիսոփայութիւնը գրականութեան մէջ» թեմայով դասախօսութիւն։ Բացման խօսքով հանդէս եկաւ միութեան նախագահ՝ դոկտ․ Մարգարեանը, որը շնորհակալութիւն յայտնեց ներկաներին իրենց մասնակցութեան համար եւ ներկայացրեց օրւայ դասախօս՝ Իրանի Հայ Աւետարանական եկեղեցու հեգեւոր հովիւ Վեր․ դոկտ․ Միշէլ Աղամալեանի կենսագրութիւնը:

Դասախօսութեան սկզբում դասախօսը անդրադարձաւ փիլիսոփայութեան բառացի իմաստի, նպատակի եւ գործածման մասին, եւ ընդգծեց. «Փիլիսոփայութիւնը սովորեցնում է ճիշտ մտածելու եւ արտայայտւելու, խնդիրների ճիշտ վերլուծութեան եւ արդար դատողութիւններ կազմելու ձեւը։ Ներկայում P4C (philosophy for children) ծրագրի անւան տակ, աշխատում են մինչեւ անգամ դպրոցական աշակերտներին սովորեցնել քննադատական մտածողութեան հմտութիւնը։ Փիլիսոփայութեան նպատակն է՝ աշխարհի ճանաչելը, ճշմարտութիւնների հասկանալի դարձնելն ու մեր ճանաչողութիւնների միասնաւորելն»։

Փիլիսոփայութեան սահմանումի կապակցութեամբ յաւելեց թէ՝ այս առումով որեւէ յստակ բացատրութիւն գոյութիւն չունի եւ մեծ փիլիսոփաներից իւրաքանչիւրը աշխատել է ըստ իր համոզումների բացատրել այն, այս ուղղութեամբ նշեց Դաւիթ Անյաղթի «Սահմանք Իմաստասիրութեան» գիրքը ու նաեւ Հեգէլի ու Կիերկեգորի տարբեր տեսակէտները փիլիսոփայութեան մասին:

Իր ելոյթում Վեր․ դոկտ․ Աղամալեանը համապարփակ բացատրութիւններ ներկայացրեց փիլիսոփայութեան եւ փիլիսոփայական տարբեր տեսակների ու գաղափարների մասին, անդրադառնալով հին կամ ժամանակակից նշանաւոր փիլիսոփաների գործունէութիւներին, պարզաբանեց փիլիսոփայութեան սահմանումը, նպատակը եւ ներդրումը մարդու կեանքի, մարդու պատմութեան եւ յատկապէս՝ գրականութեան մէջ։ Նշելով պատմութեան մեծ փիլիսոփաներ՝ ինչպէս Սոկրատեսը, Պլատոնը, Արիստոտելը, Դեկարտը, Հեգէլը, Կիերկեգորը, Ժան Պօլ Սարտրը, Դաւիթ Անյաղթը եւ ուրիշներ, նաեւ ակնարկ ունենալով նրանց գրական աշխատութիւններին՝ դասախօսը փորձեց մատչելի լեզւով բացատրել փիլիսոփայութեան իմաստը, կիրառումն ու առաքելութիւնը: Նա գրական բազում օրինակներ բերելով ու նաեւ պատառիկներ քաղելով հին եւ ժամանակակից հայ եւ համաշխարհային գրականութիւնից, մատնանշեց, որ բոլոր ժամանակներում ակնյայտ են բանաստեղծների փիլիսոփայական մտքերի ազդեցութիւնը եւ գաղափարական շուքը իրենց ստեղծագործութիւնների մէջ, ընդգծելով թէ՝ փիլիսոփայական մտածողութիւնից ներշնչւած բանաստեղծը, իր մտքերն ու գաղափարը բազմազան կերպերով դրսեւորում է իր երկերի ու ստեղծագործութեան մէջ։

Վերապատւելին Պլատոնի գրական աշխատանքի մասին շեշտեց թէ՝ նա հմտութեամբ աշխատել է պատմութիւններով եւ գրական ժանրերով ներկայացնել իր փիլիսոփայութիւնը, օրինակ, նա իր Symposium կամ «Խնջոյք» գրքում խօսում է սիրոյ մասին եւ յայտնում թէ՝ սէրը օգնում է մարդուն հասնելու բարութեան էյդոսին կամ գաղափարին, իսկ թէ ինչ է փլիսոփայութեան յարաբերութիւնը գրականութեան հետ, դոկտ. Աղամալեանը նշեց մի քանի գրական աշխատութիւններ, որոնք պարզապէս փիլիսոփայական բնոյթ են կրում ինչպէս՝ «Իւան Իլիչի մահը», «Կարամազով եղբայրներ», «Սիրտ խառնուք» եւ «Օտարը» վէպերը: Այս շարքում նաեւ յիշւեց՝ Իբն Թոֆայլի «Ողջը Արթունի որդին», որը շատ նման է Ժան-Ժակ Ռուսոյի «Էմիլ» գրքին: Վերջին աշխատութիւնները յիշեցնում են Ջան Լաքի յայտնի գաղափարը՝ «Մաքուր տախտակը»:

Իսկ Արիստոտելի catharsis, կամ զտման հասկացութեան մասին դասախօսը այսպէս բացատրեց. «Արիստոտելը ողբերգակների ազդեցութիւնը բացատրում է catharsis, հասկացութեան ներքոյ եւ երբ յոյն ողբերգակներին կարդալով կամ բեմադրելով նոյնացնում ենք մեզ պատմութեան հերոսի հետ, նրա կեանքի տագնապների, նրա անկումի եւ ցաւալի ճակատագրի հետ, նախ մեր մէջ առաջանում է վախի եւ ողորմութեան զգացումներ ապա, զտման է ենթարկւում մեր հոգին եւ ձերբազատւում ենք մեզ ճնշող նմանատիպ զգացմունքներից, այսպիսով Արիստոտելը աշխատում է իբրեւ փիլիսոփայ հասկանալ եւ բացատրել ողբերգակների կարեւորութիւնը եւ դերակատարութիւնը մարդու մտային ներաշխարհում»։

Օրւայ դասախօսը ակնարկ ունենալով «Կարամազով եղբայրներ» վէպին, բացատրեց թէ՝ պատմութեան աշխարհում յայտնաբերւում է հեղինակի փիլիսոփայական համոզումները եւ աշխարհահայեացքը եւ աւելացրեց թէ փիլիսոփայութեան հետ ծանօթանալով աւելի լաւ ենք կարող վերլուծել եւ հասկանալ գրականութեան աշխարհը եւ գրական աշխատութիւնները։ Վերապատւելին պատմութեան ազդեցութիւնը պատկերագրելու համար իր խօսքը աւարտեց մի հետաքրքիր պատմութիւնով. ապա պատասխանեց ներկաների հարցերին:

Ծրագրի աւարտին դոկտ. Մարգարեանը Իրանահայ Գրողների միութեան անունից շնորհակալական եւ մեծարման խօսք ուղղեց Վերապատւելի դոկտ. Աղամալեանին, նւիրելով դասախօսին յուշանւէր եւ շնորհակալագիր:

Սրահը լեցուն էր թէմայով հետաքրքրւած հիւրերով եւ միութեան անդամներով:

Իրանահայ Գրողների միութիւն