Հազւագիւտ գերհսկայ աստղ՝ անսովոր ճակատագրով. Աստղագէտների հետաքրքիր յայտնագործութիւն

Չեխիայի եւ Արգենտինայի աստղագէտները հազւագիւտ բացայայտում են կատարել՝ ուսումնասիրելով տիեզերքը Չիլիում գտնւող Gemini South աստղադիտակով: Նրանք յայտնաբերել են HD 144812 աստղը՝ դեղին գերհսկա, որն անցել է անսովոր էւոլիւցիայի միջով եւ դարձել եզակի աստղային համակարգի մաս: Հետազօտութեան արդիւնքները հրապարակւել են arXiv պորտալում՝ լոյս սփռելով տիեզերական հսկաների կեանքի առեղծւածային գործընթացների վրայ:

 

Աստղ, որն ընտրել է այլ ճանապարհ

HD 144812-ը, որը գտնւում է Երկրից 2500 լուսային տարի հեռաւորութեան վրայ, պարզապէս աստղ չէ, այլ իսկական հսկայ: Այն տասնեակ անգամ աւելի մեծ է, քան Արեւը, եւ պատկանում է գերհսկաների դասին, որոնց կեանքը սովորաբար աւարտւում է գերնոր աստղի պայթիւնով: Սակայն այս աստղը գնացել է այլ ճանապարհով: Սկզբում այն եղել է կարմիր գերհսկայ՝ հսկայական, սառը եւ պայծառ աստղ, որը գտնւում էր էւոլիւցիայի վերջին փուլում: Սակայն, փոխանակ իր ցիկլն աւարտելու պայթիւնով, HD 144812-ը սկսել է կորցնել զանգւածը եւ վերածւել դեղին գերհսկայի, ինչը աստղագիտութեան մէջ չափազանց հազւադէպ է հանդիպում:

Առաջին անգամ աստղը դասակարգւել է 1978 թւականին՝ նրա սպեկտրում առկայ էմիսիոն գծերի շնորհիւ, որոնք վկայում էին նիւթի արտանետման մասին: Gemini South աստղադիտակի IGRINS ինֆրակարմիր սպեկտրոմետրով կատարւած նոր դիտարկումները հաստատել են՝ HD 144812-ն ակտիւօրէն կորցնում է նիւթ: Ինֆրակարմիր ճառագայթման աւելցուկը ցոյց է տալիս, որ աստղի շուրջ ձեւաւորւում է գազի եւ փոշու ամպ, որը արտանետւել է նրա մակերեւոյթից:

 

Տիեզերքում մենակ չէ

Աւելի զարմանալի էր HD 144812-ի կողքին աստղ-ուղեկից յայտնաբերելը: Այս ուղեկիցը, հաւանաբար, աւելի փոքր զանգւածով, շրջապատւած է գազային սկաւառակով, որը ձեւաւորւել է գլխաւոր գերհսկայի՝ կարմիր գերհսկայի փուլում կորցրած նիւթից: Գիտնականները ենթադրում են, որ երկու աստղերի փոխազդեցութիւնը կարեւոր դեր է խաղացել HD 144812-ի անսովոր էւոլիւցիայի մէջ: Հնարաւոր է, որ ուղեկցի գրաւիտացիան արագացրել է զանգւածի կորուստը՝ փոխելով հսկայի ճակատագիրը:

Նման կրկնակի համակարգերը հազւադէպ են հանդիպում, յատկապէս գերհսկաների շրջանում: Ուղեկցի շուրջ գազային սկաւառակը «տիեզերական արխիւ» է, որը պահպանում է HD 144812-ի անցեալի հետքերը: Դրա կազմի վերլուծութիւնը կարող է պատմել, թէ ինչ գործընթացներ են տեղի ունեցել համակարգում միլիոնաւոր տարիներ առաջ:

 

Ինչո՞ւ է սա կարեւոր

HD 144812-ի նման աստղերը իսկական տիեզերական անոմալիաներ են: Գերհսկաների մեծ մասը հետեւում է կանխատեսելի ճանապարհի՝ ընդլայնւում են դառնալով կարմիր գերհսկայ, այնուհետեւ կոլապսի են ենթարկւում եւ պայթում որպէս գերնոր աստղ՝ թողնելով նէյտրոնային աստղ կամ սեւ խոռոչ: HD 144812-ը խախտում է այս սցենարը՝ ցոյց տալով, որ աստղերի էւոլիւցիան կարող է լինել աւելի բարդ եւ բազմազան, քան նախկինում կարծում էին: Նրա դէպքն օգնում է աստղագէտներին հասկանալ, թէ ինչպէս են կրկնակի համակարգերում փոխազդեցութիւնները ազդում զանգւածեղ աստղերի կեանքի ցիկլի վրայ:

 

Բացի այդ, նման աստղերը կարեւոր դեր են խաղում տիեզերքի հարստացման գործում: HD 144812-ի զանգւածի կորուստը միջաստղային տարածութիւն է արտանետում ծանր տարրեր՝ ածխածին, թթւածին, երկաթ, որոնք հետագայում կը դառնան նոր աստղերի եւ մոլորակների կառուցման նիւթ:

 

Ի՞նչ է յաջորդը

Հետազօտողների թիմը նախատեսում է շարունակել HD 144812-ի դիտարկումները ինֆրակարմիր եւ օպտիկական տիրոյթներում: Սա կօգնի ճշտել ուղեկցի ուղեծիրը, չափել զանգւածի կորստի արագութիւնը եւ որոշել արտանետւած նիւթի քիմիական կազմը: Ապագայում աստղագէտները յոյս ունեն օգտագործել աւելի հզօր գործիքներ, ինչպիսին է «Ջէյմզ Ուեբ» աստղադիտակը, այս համակարգի մասին լրացուցիչ մանրամասներ բացայայտելու համար:

 

Եզրակացութիւն

HD 144812-ի յայտնաբերումը պատուհան է դէպի աստղային էւոլիւցիայի զարմանալի աշխարհ: Հազւագիւտ դեղին գերհսկան, որը հրաժարւել է հետեւել ստանդարտ ճանապարհին, եւ նրա առեղծւածային ուղեկիցը՝ գազային սկաւառակով, ստիպում են վերանայել աստղերի կեանքը կառավարող օրէնքները: Այս գտածօն յիշեցնում է, որ նոյնիսկ լաւ ուսումնասիրւած Տիեզերքում մեզ սպասում են անակնկալներ, որոնք կարող են շրջել տիեզերքի մասին մեր պատկերացումները:

News.am