World Press Photo-ի մրցանակին է արժանացել. Արցախի թեման շօշափած բաքւեցի լուսանկարիչը
«ԱԼԻՔ» – Նիւեօրքաբնակ Բաքւեցի յայտնի լուսանկարիչ Ռանա Էֆենդին, ում նախորդ նախագծեր դժգոհեցրել էին Բաքւի ղեկավարութեանը, այս անգամ Արցախի թեման շօշափող լուսանկարով արժանացել 2023 թւականի World Press Photo-ի ռեգիոնային մրցանակի։
Ռանա Էֆենդիի ներկայացրած լուսանկարը, որը խօսում է բնութեան վրայ ազդած մարդու եւ նրա կենսակերպը, ինչ-որ տեղ շօշափում է նաեւ Արցախի հակամարտութեան թեման: Լուսանկարում երեւում է Կովկասում աճող եւ վտանգւած Սատիրոս Էֆենդի կոչւող թիթեռի տեսակը, որն անւանակոչւել է հէնց լուսանկարչի հօր՝ Ռոստամ Էֆենդիի պատւին, ով ԽՍՀՄ-ի յայտնի միջատաբաններից էր:
Լուսանկարիչը մրցոյթին ներկայացրած իր նախագծի սթէյթմենթը նկարագրելիս նշել է. «Սատիրոս Էֆենդին հազւագիւտ թիթեռի տեսակ է, որն անւանւել է խորհրդային ադրբեջանցի միջատաբան Ռոստամ Էֆենդիի պատւին։ Ռոստամ Էֆենդին իր կեանքի ընթացքում հաւաքել է թիթեռների հարիւրաւոր տեսակներ, իսկ խորհրդային տարիներին նա հատել է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ներկայիս սահմանային հողերը՝ նմուշներ գտնելու համար։ Նրա մահը 1991 թւականին համընկաւ Լեռնային Ղարաբաղի շրջանի շուրջ տասնամեակներ տեւած հակամարտութեան սկզբի հետ։
Լուսանկարիչը գնում է իր հօր հետքերով եւ ճանապարհորդում՝ Զանգեզուրի լեռնաշղթայի ողնաշարի երկայնքով՝ փնտրելով Սադիր Էֆենդիին: Հէնց այն տարածքի կողքին, որտեղ պատերազմն ու հակամարտութիւնը տեղի են ունեցել երկու երկրների միջեւ:
Ռանա Էֆենդին իր որոնումների ընթացքում հանդիպեց հակամարտութեան երկու կողմերում գտնւող մարդկանց, ովքեր նրա ուղեկիցներն էին եւ ապացուցեցին, որ մարդկութիւնն աւելի բարձր տեղ ունի նոյնիսկ այն վայրերում, որտեղ գերակշռողը պատերազմն է ու աւերածութիւնը»:
Արժէ նշել, որ Ռանա Էֆենդին երկրորդ անգամ է արժանանում նոյն մրցանակին: Նրա իրականացրած նախորդ վաւերագրական նախագիծը, որը պատմում էր «Բաքու-Թբիլիսի-Ջէյհան» խողովակաշարի եւ հարեւանութեամբ («Ալիք» թերթի պարսկերէն յաւելւածի 440-րդ համարը) ապրող ժողովուրդի կենսակերպին ու բնութեանը հասցւած աղէտի մասին, արժանացաւ ալիեւների ու բրիտանացիների զայրոյթին, որից յետոյ լուսանկարիչը լքում է հայրենի քաղաքը՝ Բաքուն հաստատւելով ԱՄՆ-ում:
World Press Photo-ի ժիւրին բարձր է գնահատել լուսանկարչի ստեղծագործական պատմութիւնը, ում տեսլական գեղագիտութիւնը նոր պատկերացում է տալիս Ադրբեջանի ու Հայաստանի միջեւ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ պատերազմի մասին: Առաջնագծում ունենալով անձնական պատմութիւն՝ այս նախագիծը ներշնչում է նոր ըմբռնում տարածաշրջանային հրատապ խնդրի վերաբերեալ: «Տպաւորիչ է, որ լուսանկարիչը դուրս է գալիս վէճերի սահմաններից եւ խուսափում՝ պատկերների մէջ պատերազմական դրւագ մտցնելուց: Թիթեռը փոխաբերական իմաստ է հաղորդում»,- նշւած է ժիւրիի յայտարարութեան մէջ:
Իրանցի լուսանկարիչ Էբրահիմ Նոռուզիի հերթական մրցանակը
Հարկ է նշել, որ տարւայ լուսանկարի ընտրութեան գործում, ժիւրին իւրաքանչիւր տարածաշրջանի մասին պատմող նախագծերը քննարկում է տեղի ունեցող իրադարձութիւնների կարեւորութեան նկատառումներով:
Իսկ, թէ Արցախում տեղի ունեցած 21-րդ դարի մեծագոյն էթնիկ զտումների փաստը, որը գլոբալ առումներով մարդկութեան դէմ անժխտելի յանցագործութիւն էր եւ ժամանակին լուսաբանւեց յայտնի պատերազմական լուսանկարիչների կողմից նաեւ, ինչո՞ւ է շրջանցւել ժիւրիի կողմից, մեկնաբանութիւնը կը թողնենք ընթերցողին:
Իրանցի լուսանկարիչ Էբրահիմ Նոռուզիի հերթական մրցանակը World press Photo մրցոյթի մրցանակակիրների ցուցակում աչքի են ընկնում այնպիսի անուններ, որոնց մրցանակներն ու անունը լաւագոյնների շարքում յայտնւելը սպասւած երեւոյթ է
արդէն:
Իրանի լուսանկարիչներից Էբրահիմ Նոռուզին արդէն իր չորրորդ մրցանակին է արժանացել այս տարւայ մրցոյթում: Նա Աֆղանստանի մասին պատմող իր նախագծով պատկերագրել է աշխատութեան եզրին յայտնւած մի ժողովրդի պատմութիւն, ով իշխող հոսանքի բերած արհաւիրքի ու բռնութիւնների կողքին ստիպւած է դիմագրաւել նաեւ բնութեան խռովքին: Կաբուլի ծայրամասում գտնւող Բաղրամի ճամաբարում գիշերող տեղահանւած երեխաները նայում են խնձորին, որը նրանց է բերել մայրը, ով ստիպւած է մուրացկանութեամբ
զբաղւել:
Աֆղանստան. 02 փետրւարի, 2023 թւական 2021 թւականի օգոստոսին Աֆղանստանը թալիբների կողմից գրաւումից յետոյ, պատերազմից աւերւած տնտեսութեամբ, որը գտնւում էր փլուզման եզրին, շարունակում է շնչել արտաքին օգնութիւնների վրայ: Չորս տարի շարունակւող երաշտն ու երկու ուժգին երկրաշարժերը աւելի են խորացրել ճգնաժամը:
ՄԱԿ-ի գնահատմամբ՝ աֆղանների 97%-ն ապրում է աղքատուԼուսանկարիչը մրցոյթին ներկայացրած իր նախագծի սթէյթմենթը նկարագրելիս նշել է. «Սատիրոս Էֆենդին հազւագիւտ թիթեռի տեսակ է, որն անւանւել է խորհրդային ադրբեջանցի միջատաբան Ռոստամ Էֆենդիի պատւին։ Ռոստամ Էֆենդին իր կեանքի ընթացքում հաւաքել է թիթեռների հարիւրաւոր տեսակներ, իսկ խորհրդային տարիներին նա հատել է Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ներկայիս սահմանային հողերը՝ նմուշներ գտնելու համար։ Նրա մահը 1991 թւականին համընկաւ Լեռնային Ղարաբաղի շրջանի շուրջ տասնամեակներ տեւած հակամարտութեան սկզբի հետ։ Լուսանկարիչը նկարագրութեան մէջ նշել է, որ այն նկարել է, երբ իր կինը նոր էր ծննդաբերել:
Իսկ այս լուսանկարը ամփոփում է Գազայի հատւածում կատարւողի խոր իմաստը: Նասերի հիւանդանոցի դիահերձարանում, որտեղ բնակիչները փորձում են անհետ կորած հարազատներին փնտրել դիակների մէջ, լուսանկարիչը նկատել է երեխայի դին գրկած այս կնոջը։ Ինաս անունով պաղեստինցի է նա: Նա վազել էր տուն, երբ լսել էր, որ այնտեղ ռմբակոծութեան է ենթարկւել: Իսկ հարազատներին չգտնելուց յետոյ գնացել էր դիահերձարան: Ժիւրին խորապէս յուզւած էր այն բանից, թէ ինչպէս է այս պատկերը արտացոլում իւրավիճակի ծանրութիւնը: Խնամքով ու յարգանքի զգացումով կադրը փոխաբերական հայեացք է դաջում աներեւակայելի կորստի մասին: Աշխարհագրօրէն հեռաւոր ծայրամասի մասին հզօր ռեզոնանս է ստեղծում ամբողջ աշխարհով մէկ յորդորելով վերանայելու կոնֆլիկտի հետեւանքների մասին ունեցած մեր անտարբերութիւնը: Պատկերը բազմաշերտ է, որը ներկայացնում է երեխայի կորուստը, Պաղեստինի ժողովրդի պայքարը եւ Պաղեստինում 31000-ի հասնող զոհերին: Պատկերը, որը խորհրդանշում է հակամարտութիւնների զոհերը, ներկայացնում է պատերազմների անիմաստութիւնը: Ժիւրին հաստատել է նաեւ, որ լուսանկարիչը նոյն թեմայով մրցանակի էր արժանացել շուրջ տասը տարի առաջ եւ ընդգծել, որ նման հրատապ խնդրի ճանաչման համար պէտք է կարեւորել շարունակւող պայքարը:
17 հոկտեմբերի, 2023 թ. Ինաս Աբու Մաամարը (36 տարեկան) օրօրում է իր զարմութեան շէմից ցածր: Սոցիալական ծառայութիւններ գրեթէ գոյութիւն չունեն, իսկ հակամարտութիունների հետեւանքով տեղահանւածների եւ անօթեւան դարձած ու յարակից երկրներ արտաքսւածների թիւը գերազանցել է վեց միլիոնը:
Ժիւրին հաստատել է, որ այս հզօր, մարդակենտրոն պատմութիւնը ի զօրու է ցոյց տալ, թէ ինչպէս է լուսանկարչին յաջողւում խաչւող ճգնաժամերի իրողութիւնները ներկայացնել կադրում: հու՝ Սալիի (5 տարեկան) դին, ով սպանւել է մօր եւ քրոջ կողքին, երբ իսրայէլական հրթիռը հարւածել է նրանց տանը՝ Խան Իւնիսում, Գազա:
