ԴՈՒԼԱԲԻ ԳԵՂԵՑԿՈՒԹԻՒՆԸ՝ ԻՐԱՆՑԻ ԼՈՒՍԱՆԿԱՐՉԻ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹԵԱՄԲ

ՀԱՏԻՍ

 

Ուրբաթ, «Բարգ» գալերիայում իր աշխատնաքն է սկսելու Համիդռեզա Զէյնալիի «Թաքնւած գեղեցկութիւն» անունը կրող լուսանկարչական  ցուցահանդէսը:

Համիդռեզա Զէյնալին վաւերագրական ֆիլմերի ռեժիսոր է: իրանահայ լսարանին ծանօթ է Մարկոս Գրիգորեանի մասին նկարած նրա ֆիլմը նաեւ:

«Թաքնւած գեղեցկութիւն» ցուցահանդէսի մասին Համիդռեզա Զէյնալին «ԱԼԻՔ»-ի հետ զրոյցում նշեց, երբ «Դուլաբ»-ի հայկական գերեզմանատանը նկարահանումների ժամանակ օգնելիս է եղել իր գործընկերներից մէկին ծագել է նաեւ նման ցուցահանդէսի գաղափարը:  

Զէյնալին լուսանկարչութեան ճիղի շրջանաւարտ է «Սուրեհ» համալսարանից: Այժմ նոյն համալասարանում  լուսանկարչութիւն է դասաւանդում:

Ցուցահանդէսին ցուցադրութեան է հանւել շուրջ 30 50×70 չափսերով լուսանկար, որոնցով հեղինակը փորձել է ցուցադրել թէ ինչպէս է պատմութիւն ունեցող գեղեցկութիւնը կլանւում ու անհետանում փոշու եւ մոլախոտների տակ:

Հարց- ինչն էր ձեզ բերել հայկական շիրմաքարերը ներկայացնելուն, յատկապէս, երբ համայնքի կտրւածքով քիչ չեն այն լուսանկարիչները, ովքեր աւելի խորը հայեացքով ու ուսումնասիրութիւնով էին կարող ներկայացնել հարազատ թեման:

Զէյնալի-  Համաձայն եմ, նոյնքան էլ համաձայն չեմ:  Քանի որ, այն՝ ինչը ձեզ համար կամ ձեր աչքին սովորական է դարձել ու թւում, գուցէ կողքից նայողի աչքին ունենայ իր հետաքրքի անկիւններն ու իմաստը:

Հարց- Ի՞նչքան ժամանակ էք տրամադրել նախագծին:

Զէյնալի-  Լուսանկարելու ընթացքը տեւել է մի քանի օր, այդ էլ ոչ ամբոջական ընթացքով: Լուսանկարել եմ, երբ ընկերակցող պատասխանտուներին է յարմար եղել գտնւել վայրում: Այդպէս կորցրել եմ լոյսի խաղերով առաջնորդւելու առիթը: Մէկ-մէկ էլ գնում էինք ճիշտ կէսօրին, երբ լոյսի կոնտրաստն էր անկառավարելի դարձել, կամ գնում էինք արեւը մայր մտնելուց առաջ՝ ընտիր լոյսի ժամանակ, բայց ժամանակը չէր հերիքում…

Հարց- Ներկայ պայմաններում լուսանկարչական ցուցահանդէսի մասին մտածելը նոյնն է, ինչ լիքը գրպանով հովանաւոր ունենալը:

Զէյնալի- Ոչ մէկը չի օգնել: Ակնկալում էի հայ հովանաւորներից մէկը ոտք առաջ կը դնէր: Իմ ֆիլմերի դէպքում էլ նոյն վիճակում էի: Արդէն սովորական է դարձել նման նախագծերի համար գրպանից ծախսելը:

Հայրց- Բայց Մարկոս Գրիգորեանի ֆիլմը նկարելիս եղել է նիւթական աջակցութիւն  պրն. Ահարոնեանի, եւ ժամանակին գործող Թեհրանի Թեմական խորհուրդի կողմից:

Զէյնալի-  Իմ պարտքն է ամէն անգամ շնորհակալութիւն յայտնեմ: Քաւ լիցի: Բայց յիշեցնեմ, որ դա ծածկեց նախագծի համար ծախսւած գումարի մէկ չորորդից էլ պակաս մասը միայն: Այնպէս, որ հովանաւոր գտնելը նման մշակութային նախագծերի ամենադժւար բաժինն է: Իսկ այս ցուցահանդէսի համար դարձեալ հայերն ինձ ասացին, որ չեն կարող նիւթապէս օժանդակել, միայն հովանաւորելու են համադրութիւնների եւ ինչ որ տեղ նաեւ պրոպագանդայի հարցում:

Հարց- Հայկական գերեզմանատներ լուսանկարած հայ լուսանկարիչներից ում գիտէք, կամ հասցրել էք այս ընթացքում հետաքրքրւել, որ նման բան արւել է թէ ոչ:

 Զէյնալի- եթէ անկեղծ՝ ապա ոչ: Չգիտեմ:

Հարց- Առանց թեման ուսումնասիրելու կամ նիւթն ու եղած գործերին ծանօթանալու նախագիծ անելը տարօրինակ  համարձակութիւն է պահանջում, ուր մնաց ցուցահանդէսի մասին մտածելը…

Զէյնալի- Ձեր ուղիղ հարցին կը պատասխանեմ նոյն անկեղծութեամբ: Ես սկսնակ անփորձ լուսանկարիչ չեմ: Մի քանի վաւերագրական նախագծեր եմ արտադրել ու նկարել:  Ընդորում՝ մրցանակակիր ռեժիսոր եմ: Նախագիծ անելիս մտածում եմ գործի կարեւորութեան մասին: Նոյնիսկ Իրաքում նկարահանումների ժամանակ յայտնւել եմ ԴԱԷՇ-ի շրջափակման մէջ ու հրաշքով փրկւել: Փոխարէնը ոչ պակած կոշտ ձեւով հարցաքննել են Իրաքի քրդական կողմը՝ Էղլիմում: Պատմելու արւեստին ծանօթ մարդ եմ: Գիտեմ ոնց անել, որ թեմայից հեռու չընկնի լսարանը: Սա չեմ ասում, որ արդարացում գտնեմ թեման ձեր ասածով ուսումնասիրած չլինելու համար: Միայն այսքանը, որ փորձել եմ հեռանալ վաւերագրական մօտեցումներից կենտրոանանալով այն գեղեցկութեան վրայ, ինչը հասանելի չէ պարսիկ հանրութեանը:

(Փակագծերի մէջ նշեմ, որ հարցի կարեւորութիւնը շօշափելի դարձնելու համար Զէյնալիին եմ նւիրում լուանկարիչ Րաֆֆի Յովհաննիսեանի հայկական գերեզմանատների ու շիրմաքարերի մասին պատմող լուսանկարների հատորը):

Հարց- Նպատակը պատկերացում կազմելն էր այն մասին, որ երբ երկարաժամկէտ աշխատութիւն կայ, պէտք է նաեւ առիթը տալ նրան՝ երեւալ՝ իր գործերը ցուցադրելու համար:

Զէյնալի- Կարծում եմ պէտք է նման առիթները ստեղծւեն հովանաւորների աջակցութեամբ: Հայկական համայնքում, իմ իմացածով, այնքան էլ աչքի չեն ընկնում մարդիկ, ովքեր պատրաստ կը լինեն արւեստի ուղղութեամբ հովանաւորել նախագծերն ու ցուցահանդէսի համար առաջարկութիւնները:  Պիտի գումարային ներդրում կատարւի, որպէսզի արւեստը ծաղկելու առիթ ունենայ: Այլ հարց, եթէ ծաղկելու խնդիր չունի, սակայն չունի երեւալու հնարաւորութիւն:

Հարց- Անկեղծ կը լինեմ: Չեմ վարանում ասել, որ մէկ-մէկ էլ հայկական թեմաներով զբաղւում են ուրիշները, քանի որ վատ թռիչքուղի չէ երեւալու կամ յայտնի դառնալու համար:

(Մի պահ լռում ենք ու ինքդ քեզ հետ մտածում՝ գուցէ պէտք չէր: Բայց, եթէ անկեղծ պատասխանի ակնկալիք ունես, պէտք է պատրաստ լինես նաեւ նման իրավիճակների ներքաշել զրուցակցիդ: Իսկ Զէյնալին, իմ իմացած միւս պարսկախօս ընկերների պէս հանգիստ է տանում խօսքն ու ցոյց տալիս, որ նման սուր մտքերով հեշտութեամբ անակնկալի չի գայ): 

Զէյնալի- Այնքան մեծ է ու խորը՝ հայ արւեստի ու իրանահայութեան նկատմամաբ իմ յարգանքը, որ պարտքս եմ համարում ամէն առիթով խօսել նրանց թողած աւանդի ու փայլուն հետքերի մասին: Թող կողքից ուզածի պէս մեկնաբանեն: Բայց հաւատացնում եմ, որ նոյնն եմ մտածել նաեւ Մարկոս Գրիգորեանի մասին ֆիլմը նկարահանելու ժամանակ, որին ի դէպ մեծապէս աջակցել է հանգուցեալ ընկերս՝ Ալբերտ Քոչարեանը, ում հոգատար շունչն եմ զգացել, յատկապէս, երբ Մարկոս Գրիգորեանի թեման ինձ առաջարկեց, ինչպէս նաեւ գործի ընթացքին հարազատի պէս հետեւելու ժամանակ:

Ասեմ նաեւ, որ Մարկոս Գրիգորեանի ֆիլմի նկարահանումների ժամանակ, յատկապէս, զգացել եմ հայերի հոգատարութեան ու հիւրասէր լինելը: Բայց այնքան էլ հեշտ չէր նրանց անհատականութեան թաքնւած շերտերը բացայայտելը:  Կայ վստահութեանն արժանանալու դժւարին թելը, որից բռնւելը երբեմն չի յաջողւում: Անկեծօրէն չէ-ն ասում են, ու վե՛րջ:

Հարց-Մեր այս զրո՞յցն էլ նկատի ունէք:

Զէյնալի- Ոչ: Ձեզ հետ հէնց սկզբից եմ զգացել այդ թելի առկայութիւնը: Դրա համար էլ կարծում եմ ինձ յաջողւեց առանց սար ու ձոր ընկնելու խօսել նախագծի հետ կապւած խնդիրների մասին: Օրինակ հովանաւորների հարցը, կամ դրանց չլինելն ու երես դարձնելը:

Հարց- Այդ դէպքում ի՞նչ կասէք այն կարծիքի մասին, որ հայ արւեստագէտը յաճախ չունի նման առիթներ ու կապեր, ինչ դուք կամ ձեր միւս պարսիկ գործընկերներն են ունենում: Խօսքը երեւալու եւ ցուցահանդէսներ ու փառատօնների մասնակցելու բոնուսային «ռանթերի» ու առիթների մասին է:  Էլ չասենք, որ եղած-չեղած առիթներն էլ, յատկապէս, հայկական թեմաների շուրջ, այսպէս են կորում:

Զէյնալի- Ոչ մէկը հայ արւեստագէտներին  չի արգիլել խօսել կամ արտայայտւել: Կարծում եմ հիմնական պատճառը ծուլութիւնն է: Աւելի պարզ ձեւակերպեմ: Երբ՝ փորձում եմ գործ անել, սկսում եմ: Բողոքում եմ միայն այն դէպքում՝ երբ չի ստացւում կամ դէմ են գնացել:

Հարց- Մէկ է, սա չի արդարացնում չուսումնասիրած թեմաների մասին բարձրաձայնելու փաստը:

Զէյնալի- Գիտեմ ինչի մասին էք ակնարկում: Կարծում եմ արդէն խօսել ենք մասին: Բայց թողէք այս զրոյցը թեթեւ խայթոց լինի շնորհաշատ բայց շարժւել չցանկացող արւեստագէտների ու հայ լուսանկարիչների համր:

Հարց- Որպէս վերջին հարց՝ ինչպէս լուծեցիք ցուցասրահի ու արտօնութեան հարցը:

Զէյնալի- Զարմանալիօրէն այստեղ էլ հայի թեթեւ շունչը կար: Դիմումը ներկայացնելիս արժանացայ ջերմ վերաբերմունքի, ով անմիջապէս հանդիպում նշանակեց Թեհրանի քաղաքապետարանի «քաղաքը բարեկարգող կազմակերպութեան» տնօրէնի հետ: Հանդիպման ժամանակ պարզւեց, որ այդ անձնաւորութիւնը եւս հայ էր: Ցուցասրահի հետ կապւած խնդիրն անմիջապէս լուծւեց տնօրէնի հետ հանդիպման արդիւնքում: Սա այն դէպքում, երբ Թեհրանի 14-րդ շրջանի քաղաքապետարանը ոչ միայն մի համագործակցութեան ցանկութիւն չունեցաւ, այլեւ ոչ մի յարգանքի նշոյլ անգամ չցուցադրեց դիմորդի հետ զրոյցի ու հանդիպման ընթացքում:

Հարց- Լուսանկարները վաճառքի՞ համար են:

Զէյնալի- Եթէ որեւէ մէկը պատրաստ է տան պատից գերեզմանաքարի լուսանկար կախել՝ ինչո՞ւ ո՛չ: