Ս. Ծնունդն՝ երբ մենք մեծացանք

ՉԱՌԼԶ ԴԻՔԵՆԶ

 Անգլերէն բնօրինակից թարգմանեց՝ ՔՐԻՍՏԻՆԷ ԳՈԼԲՈՒԴԱՂԵԱՆԸ

 

Ժամանակը, մեր՝ մեծամասնութեան համար, երբ Ս. Ծննդեան օրը շրջապատում էր մեր ամբողջ սահմանափակ աշխարհը, մոգական մի մատանու պէս, առջեւում՝ ոչի՛նչ չթողեց մեզ համար՝ ձեռքից տալու կա՛մ որոնելու. միահամուռ հիւսեց մեր տան ամբողջ վայելքն ու բավականութիւնը, կապւածութիւնը, սէրն ու յուզմունքը, եւ յոյսը. խմբաւորեց ամէն ինչի եւ ամէն մէկի՝ Ս. Ծննդեան տօնի օջախի շուրջ. ու լրացրեց՝ մեր պսպղացող երիտասարդ աչքերում շողշողուն պատկերը։

Ժամանակն եկաւ, գուցէ, բոլորը այնքան շուտ, երբ մեր մտքերը ցատկելով՝ թռչելով՝ անցան այն անձուկ՝ սեղմ սահմանը. երբ ժամանակին կար ինչ որ մէկն՝ (շատ սիրելի, ապա մտածեցինք՝ շատ գեղեցիկ ու բացարձակապէս կատարեալ) ով ցանկանում էր մեր երջանկութեան ամբողջութիւնը երբ՝ մենք էլ էինք ցանկանում չափազանց (կամ այդպէս էինք մտածում, ինչը՝ նոյնքան լաւ էր) Ս. Ծննդեան օջախի շուրջ, որի մօտ՝ այն ինչ որ մէկը նստած էր, եւ երբ մենք միահիւսեցինք այն ինչ որ մէկի անունը՝ մեր կեանքի ամէն մի ծաղկեպսակի ու ծաղկաշղթայի հետ։

Դա ժամանակն էր՝ պայծառ երեւակայական Ս. Ծննդեան տօների հետ կապւած, որը վաղուց բխել էր մեզանից՝ հազիւ, ամռան անձրեւից յետոյ, ծիածանի ամենա-աղօտ եզրերը՝ ցոյց տալու։ Այդ՝ ժամանակն էր՝ այն բաների գեղեցկացւած վայելքի ու բավականութեան համար որը պէտք է լինէին, բայց երբեք չեղան, եւ դեռ այն բաներն որոնք որ այնքան իրական էին մեր անսասան յոյսի մէջ. այժմ դժւար կը լինի ասել թէ այն ինչ ձեռք բերւեց դրանից յետոյ՝ աւելի բարձր է եղել։

Ին՜չ… Արդե՞օք Ս. Ծնունդը վերջապէս՝ իսկապէս չեկաւ երբ մենք եւ անգին մարգարիտն որ մեր մատաղ ընտրութիւնն էր՝ ընդունւեցինք, բոլորովի՛ն անհնարին, ամենաերջանիկ՝ դաշինքներից յետոյ, երկու միաւորւած ընտանիքների կողմից, նախկինում՝ դաշոյնի տակ դրւած, որոնք մեր հաշւին էին գրւել. արդե՞օք դա իսկապէս չեկաւ՝ երբ եղբայրներն ու եղբօր կանայք, միշտ աւելի քան անվրդով էին մեր նկատմամբ՝ նախքան դա որ մեր շփումները ձեւական բնոյթ կրեն, կատարելապէս չափազանց՝ սէր եւ հոգատարութիւն էին նւիրում մեզ, եւ վերջապէս արդե՞օք երբ հայրերն ու մայրերն ընկճեցին մեզ անսահմանափակ եկամուտներով։ Արդե՞օք այդ Ս. Ծննդեան ընթրիքն երբեք իսկապէս չկերւեց, որից յետոյ՝ մենք արթնացանք, եւ վեհանձնօրէն ու պերճախօսօրէն մատուցեցինք փառք ու պատիւ՝ մեր յապաղած մրցակցին որ ներկայ էր յիշեալ միութիւնում, ապա եւ այնտեղ փոխարինելով՝ բարիացակամութիւն եւ ներում, եւ գտնելով նւիրւածութիւն, որը չէի ասի թէ կը գերազանցէր՝ յունական կամ հռոմէական պատմութիւններում եղածից, պատմութիւն որը՝ ապրեց մինչեւ մահ։ Արդե՞օք նոյն յապաղած մրցակիցն երկար է դադարել՝ յոգալու հէնց այդ թանկագին մարգարտահատին, եւ միացաւ հարստութեան հետ, եւ դարձաւ՝ վաշխառուական։ Ամէնից վեր, արդե՞օք մենք իսկապէս գիտենք, այժմ, որ մենք հաւանաբար պիտի դժբախտ լինէինք եթէ յաղթէինք ու մաշէինք մարգարիտը, եւ որ մենք աւելի լաւ ենք առանց նրա։ Այդ Ս. Ծննդին երբ մենք վաստակել էինք այնքան շատ հռչակ, երբ մեզ տարել էին յաղթատօնի՝ շքեղ հանդէսում ինչ որ տեղ, ինչ որ վեհ եւ բարի գործ կատարելու համար, երբ մենք նւաճեցինք պատւաւոր եւ ազնւական անուն, եւ տեղ հասանք ու տանը՝ մեզ ընդունեցին ցնծութեան արցունքների տեղատարափի մէջ, հնարաւոր է որ այդ Ս. Ծնունդը դեռ չի՞ ժամանել։ Եւ արդե՞օք մեր կեանքն այստեղ, լաւագոյն դէպքում, որ կանգ առնելով՝ երբ մենք առաջ ենք շարժւում արահետի այնպիսի նշմարելի մղոն քարի վրայ, ինչպիսին է այս մեծ Ծննդեան Օրը, մենք յետ ենք նայում այն բաներին որոնք՝ երբեք չեն եղել, այնքան բնական եւ լեցուն որքան՝ կարեւոր այն բաների մասին որոնք եղել են եւ մեկնել, կամ եղել են եւ դեռ կան։ Եթէ դա այդպէս է, եւ այդպէս է թւում, արդե՞օք մենք պիտի գանք այս եզրակացութեան որ կեանքը՝ երազից մի քիչ աւելի լաւ է, եւ ամենեւին չարժէ այն սէրն ու ճիգն որոնք որ մենք ամփոփում ենք դրանում։

Ո՛չ… սիրելի ընթերցող՝ հեռո՛ւ լինի մեզանից նման սխալ կոչւած փիլիսոփայութիւն՝ Ս. Ծննդեան օրը։ Թո՛ղ Ս. Ծննդեան օրւայ շունչն աւելի մօտիկ եւ աւելի սերտ լինի մեր սրտերին, որը որ հոգեկան աւիւնն է՝ աշխոյժ պիտանիութեան, հաստատակամութեան, պարտականութեան կենսուրախ կատարման, բարութեան եւ շնորհի, եւ համբերատարութեան ու զսպւածութեան։ Յատկապէս, դա վերջին արժանիքում է, որ մենք զօրեղացւում ենք մեր երիտասարդական տարիների անկատար մտապատկերների միջոցով. իսկ այդ պատճառով ո՞վ է, որ կասի նրանք չեն մեր ուսուցիչները՝ քնքշութեամբ մաքառելու թէկուզ անընկալելի մանրուքների համար երկրի վրայ։

Ուստի, մեր մեծանալու հետ զուգահեռ, թո՛ղ լինենք աւելի երախտագէտ, որ մեր Ս. Ծննդեան տօների զուգորդումների եւ մեզ բերած դասերի շրջանակն ընդլայնւում է։ Թո՛ղ ողջունենք նրանցից իւրաքանչիւրին եւ կանչենք նրանց՝ զբաղեցնելու իրենց տեղերը՝ Ս. Ծննդեան օջախի շուրջ։

Ողջո՜յն՝ հին ցանկութիւններ, մի եռանդուն երեւակայութեան փայլուն, փարթամ էակներ՝ ձեր ապաստարան՝ փշարմաւների ներքեւում։ Մենք գիտենք ձեզ, եւ մենք, դեռ՝ ձեզանից աւելի երկար չենք ապրել։ Ողջո՜յն՝ հին ծրագրեր եւ հին զգացմունքներ, ինչքա՛ն էլ արագասահ՝ սրընթաց, ձեր անկիւններին՝ աւելի յուսալի եւ աւելի հաստատուն լոյսերի գրկում, որ վառւում են մեր չորս կողմը՝ ողջո՜յն… ողջո՜յն՝ այն ամբողջին որ երբեւէ իրական էր մեր սրտերում. եւ փառք Աստծոյ այն լրջախոհութեան համար որ քեզ դարձրեց իրական. արդե՞օք մենք հէնց հիմա չենք շինել ոչ մի ամրոց… Թո՛ղ մեր մտքերը՝ ճախրելով՝ փողփողալով ինչպէս թիթեռներ՝ այս երեխաների ծաղկեփունջի մէջ, վկայեն այդ մասին։

Այս տղայի առջեւ, ձգւել է մի Ապագայ՝ աւելի պայծառ, քան մենք երբեւէ դիտել ենք մեր հի՜ն երազո՜ղ ժամանակներում՝ բայց պատւով եւ ճշմարտութեամբ։ Այս փոքրիկ գլխին որի շուրջ՝ թափւել են երջանիկ գանգուր մազերի կոյտ, նրբագեղութիւնն է խաղում, նոյնքան գրաւչօրէն, նոյնքան անհոգութեամբ որքան այն ժամանակ երբ ժամանակի ձեռքում չկար ոչ մի գերանդի որ կողոպտէր մեր առաջին սիրոյ գալարը։ Դրան մօտիկ, մի այլ աղջկայ դէմքի վրայ – աւելի անխռով բայց պայծառ ժպտացող, հանդարտ եւ բաւարար դէմքով- տեսնում ենք «Տուն» բառը՝ միանգամայն գրւած։ Շողալով՝ այդ բառից՝ ինչպէս աստղից շողում են ճաճանչներ, երբ մեր շիրիմաքարերը հնացած կը լինեն, կը տեսնենք թէ ինչպէս մեր յոյսերից բացի՝ այլ յոյսեր երիտասարդ են, մեր սրտերից բացի՝ այլ սրտեր բաբախում են. թէ ինչպէ՞ս են հարթւում այլ շաւիղներ, եւ թէ ինչպէս այլ կեանք-երջանկութիւն է ծաղկում, հասունանում, ու քայքայւում – ո՛չ, չի քայքայւում, որովհետեւ այլ տներ եւ երեխաների այլ խմբեր, դեռ ոչ գոյութեան մէջ են եւ դարեր շարունակ ոչ էլ դեռ կը լինեն, կը ծագեն, կը ծաղկեն եւ կը հասնեն դէպի այս ամէնի վերջը։

Ողջո՜յն՝ ամէ՛ն ինչ։ Ողջո՜յն, նման դրան ինչ եղել է, եւ ինչ երբեք չի եղել, եւ ինչ մենք յոյսով ենք կարող է լինել, ձեր ապաստարանը՝ փշարմաւի ներքոյ, ձեր տեղերը՝ Ս. Ծննդեան օջախի շուրջ, որտեղ ինչ կայ՝ ներկայ է գրկաբաց։ Այնտեղ հեռւում երեւացող ստւերում, տեսնում ենք բոցի վզին փաթաթւած գողունի թշնամու դէմքը։ Ս. Ծննդեան օրը մենք իրօք ներում ենք նրան։ Եթէ այն անարդարութիւնն որով նա հարւածել է մեզ, կարողանայ թոյլ տալ նման ընկերութիւն, թող նա այստեղ գայ եւ զբաղեցնի իր տեղը։ Եթէ՝ այլապէս, դժբախտաբար, թող նա հեռանայ այստեղից, համոզւած լինելով որ, մենք երբեք չենք մեղադրի իրեն։

Այսօր՝ մենք ներս չենք թողնում ոչինչի՛ մուտքը։

• «Սպասիր»,- ասաց մի ցածր ձայն՝ «Ոչի՞նչ… Մտածիր»։
• «Ս. Ծննդեան օրը, մենք մեր օջախից այս կողմ՝ ոչինչ թոյլ չենք տայ»
• «Ո՞չ անծայրածիր այն քաղաքի ստւերն, որում թառամած տերեւներն են ննջում խորքում… Ո՞չ ստւերը, որի պատճառով խաւարում է ողջ երկիրը… Ո՞չ ստւերը՝ մեզնից Հեռացած Երկրի»։

Նոյնիսկ դա՝ ո՛չ։ Տարւայ բոլոր օրերից՝ Ս. Ծննդեան օրը, մենք երես կը դարձնենք դէպի այդ Երկիր, եւ դրա լռակեաց հիւրընկալներից՝ մեր օջախի շուրջ կը բերենք մեր սիրելիին։ Ննջեցեալների Երկիր, օրհնեալ անունով, որում մենք ի մի ենք եկել այս պահին, եւ իր Գոյութեամբ որ այստեղ՝ մեր մէջ ներկայ է՝ համաձայն Պայմանի, մենք հիւրընկալում ենք նրանց ու ոչ թէ արձակում՝ սիրեցեալներին, ովքեր՝ թանկ են մեզ համար։

Այո՛։ Մենք նայում ենք այս փոքրիկ հրեշտակներին որ իջել են այնպէս վեհօրէն, այնպէս գեղեցկօրէն, օջախի շուրջ՝ ներկայ երեխաների միջեւ, եւ իրենց մտքում խորհում են թէ ինչպէ՞ս բաժանւեցին մեզանից։ Չգիտցող հրեշտակները, կայտառ այս մանուկները, ինչպէս Նախահայրերն են արել, անգիտակ են իրենց հիւրերից։ Բայց մենք կարող ենք տեսնել նրանց- տեսնել՝ լուսաշող բազուկը մի թանկագինի վզի շուրջ, ասես թէ ինչ որ հրապուրիչ, հեռւացած լինի այդ տղայից։ Երկնային՝ չքնաղ այս մարմիններից՝ կայ մէկը, մի տձեւ տղայ երկրի երեսին, այժմ մի փառապանձ գեղեցկութեամբ, ում հեռացող մայրը յայտնեց, որ տղային այստեղ մենակ թողնելը – լինելով այսպէս փոքրիկ – երկար տարիների հաշւին, ինչպէս ժամանակը հաւանաբար կը սահէր՝ կանցնէր մինչեւ որդու վերադարձը դէպի մօր մօտ, մեծ վիշտ է պատճառել նրան։ Բայց տղան արագ գնաց, եւ դրւեց նրա կրծքին, եւ իր ձեռքի վրայ տանում էր նրան։ Կար մի նրբակիրթ տղայ, ով ընկաւ, հեռո՜ւ, այրւող արեւի ներքեւում՝ վառւող աւազի վրայ, եւ ասաց՝ «Տանն ասացէք նրանց, իմ չափազանց սիրով, ինչքա՜ն շատ կը ցանկանայի մի անգա՛մ համբուրել նրանց, բայց ես բաւարարւած հեռացայ եւ կատարեցի իմ պարտքը»։ Կամ կար մէկ ուրիշը, որի համար ասացին հետեւեալը՝ «Ուստի մենք յանձնեցինք նրան հողի խորքը», եւ այսպէս յանձնեցինք նրան դէպի միայնակ ովկիանոս ու նաւավարեցինք։ Կամ կար եւս մէկ ուրիշն ով՝ պառկել էր հսկայ անտառների խաւար ստւերի ներքոյ՝ հանգստանալու, եւ, երկրի վրայ, այլեւս չզարթնեց։ Միթէ Այս Օր նրանք տուն չե՞ն վերադարձւի՝ աւազից, ծովից ու անտառից։

Կար մի սիրելի երիտասարդ աղջիկ – համարեա մի կին – որը երբեք չի լինի, ով ցնծութեան տանը՝ տրտմագին, Տօն արեց, ու գնաց դէպի իր չհարթւած ճանապարհով, դէպի լուռ Երկիր։ Յիշում ե՞նք նրան՝ գերյոգնած, թոյլ կերպով շշնջալով այն ինչ հնարաւոր չէր լսել, ու ձանձրոյթից ընկել էր մահւան քնի մէջ։ Նայեցէ՜ք նրա գեղեցկութեանը, նրա խաղաղութեանը, նրա անփոփոխ երիտասարդութեանը, եւ նրա ուրախութեանը… Հայրոսի դուստրը կեանքի կոչւեց որ մեռնի, բայց նա՝ աւելի օրհնւած, լսեց նոյն ձայնն որը ասում էր նրան՝ «Վեր Կաց Յաւիտեան»։

Մի ընկեր ունէինք, ով մեր վաղեմի ընկերն էր, ում հետ մենք յաճախ պատկերացնում էինք այն փոփոխութիւններն որոնք պիտի կատարւէին մեր կեանքում, եւ ուրախ երեւակայում էինք երբ ծերանայինք՝ ինչպէ՞ս կը խօսէինք, կը քայլէինք, կը մտածէինք, ու կը խորհրդակցէինք։ Իր կեանքի ծաղկման շրջանո՛ւմ հասաւ նրան՝ իրեն ուղղւած բնակութիւնը՝ Հեռացածների Երկրում։ Արդե՞օք նա դուրս կը մնայ մեր Ս. Ծննդեան յիշողութիւնից։ Արդե՞օք նրա սէրն կը բացառէր մեզ։ Կորցրած ընկեր, կորցրած զաւակ, քոյր, եղբայր, ամուսին, մենք ձեզ կապրե՛նք։ Դուք կը պահէք ձեր տեղերը մեր Ս. Ծննդեան շնչով լի սրտերում եւ Ս. Ծննդեան օջախների շուրջ։

Եւ անմահ յոյսի տօնական եղանակում, եւ անմահ գթութեան ու թողութեան Ծնունդի Օրը՝ մենք ոչի՛նչ դուրս չենք թողնի։

Ձմռան արեւը մայր է մտնում՝ քաղաքում եւ գիւղում. ծովի վրայ դա ծաղկափթիթ՝ պայծառ արահետ է բացում, ասես Ս. քայլքը լինէր նոր ջրի երեսին։ Ընդամէնը մի քանի վայրկեաններ եւս, եւ դա անհետանում եւ գիշերը յայտնւում է, ու լուսերը կայծկլտում են հեռապատկերում։ Անձեւ սփռւած քաղաքից այն կողմ՝ սարալանջին, եւ ծառերի լուռ ներդաշնակութեան մէջ, որ օղակել է գիւղի զանգակատունը, յիշողութիւնները՝ փորագրւել են քարի վրայ, միատեղ՝ տնկւել ու արմատաւորւել են ծաղիկներում, բուսնելով կանաչ խոտագետնում, միահիւսւել է խոնարհւած կումանիկաների* հետ՝ բազմաթիւ հողաբլրի շուրջ։ Քաղաքում եւ գիւղում, կան դռներ ու պատուհաններ, որ փակ են դէպի եղանակը, կան գագաթնակէտին հասած բացափայլ գերանի դէզ, կայ երջանիկ դէմքեր, եւ ձայների առողջ երաժշտութիւն։

Թո՛ղ ամէն տեսակ անբարիացակամութիւն եւ վնաս՝ վտարւի տան-ընտանիքի աստւածների** տաճարներից, բայց թո՛ղ այն յիշողութիւններն ու բարեւները ներս թողնւեն՝ ընդունւեն՝ նուրբ ոգեւորութեամբ։ Նրանք՝ Ժամանակի եւ նրա բոլոր սփոփիչ ու խաղաղ հաւաստիացումներն են եւ՝ պատմութեան, որ վերամիաւորում է թէկուզ երկրի վրայ ապրողին ու հեռացածին, եւ պարզ ու անկաշկանդ բարի գործերի եւ բարութեան որոնք որ բազմաթիւ մարդիկ փորձել են պատռտել աննշան գերակշռութեամբ ծւէնների։

 

*) բսբ. մոշի մի տեսակ

**) դիցաբանական աստւածներ որ համարւել են որպէս՝ տան-ընտանիքի պահապաններ։