ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ. ԱՐՑԱԽ, ԸՆԴՀԱՏՒԱԾ ԵՐԹ, ՈՐԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼ Է ՊԷՏՔ
Սեպտեմբերի 2-ը՝ Արցախի անկախութեան հռչակման օրը, հայ ժողովրդի համար խորհրդանշական օր է: Այն յիշեցնում է մեր ժողովրդի հերոսական Ազատամարտը, վճռականութիւնը, յամառութիւնը՝ յանուն իր պատմական հայրենիքի մի մասում Ազատ եւ Անկախ պետական միաւորում ստեղծելու վեհ տեսլականի:
Երեք տասնամեակների ընթացքում Արցախը դիմագրաւեց բազմաթիւ մարտահրաւէրներ, բայց յաջողեց պահպանել իր պետականութիւնն ու անկախութիւնը, ապրեց եւ զարգացաւ բարդ պայմաններում՝ դառնալով հայոց անկոտրում հոգու ու կամքի խորհրդանիշը, այնքան ժամանակ, քանի դեռ մեր ժողովրդին չէր պատուհասել 2018 թւականի փողոցային իշխանազաւթումը:
Ցաւօք, արդէն երկրոդ տարին է, ինչ հայ ժողովուրդը ստիպւած է սեպտեմբերի 2-ը նշել առանց Արցախի՝ մեծ կորստի վէրքը չսպիացած ու վիշտը չամօքւած պայմաններում: Ցաւն աւելի անտանելի է դառնում, երբ մեր առջեւ վեր է յառնում դաժան այն իրականութիւնը, որ ՀՀ գործող դաւաճանական իշխանութիւնները պաշտօնապէս յայտարերել են, որ Արցախը ճանաչում են որպէս Ադրբեջանի տարածք, եւ որ այն այլեւս գոյութիւն չունի իրենց արտաքին քաղաքականութեան օրակարգում:
Արցախի կորստին նախորդած տարիների աղէտաբեր իրադարձութիւններին բոլորն են տեղեակ: Բոլորն են յիշում, թէ Նիկոլ Փաշինեանն իր ապիկար քաղաքականութեան շնորհիւ Արցախեան կարգաւորման բանակցութիւններն ինչպէս մտցրեց փակուղի: 2019 թւականին ինչպէս մերժեց ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների ներկայացրած կարգաւորման առաջարկը՝ դուռ բացելով 2020 թւականի 44-օրեայ աղէտաբեր պատերազմի համար: Ինչպէս վարւեց ողջ պատերազմի ընթացքում՝ մերժելով պատերազմը դադարեցնելու եւ վերահաս աղէտը կանխելու միջնորդական բոլոր ջանքերը, որպէսզի իրեն դաւաճան չանւանեն: Վիզը ծռած, ինչպէս համաձայնութիւն տւեց նոյեմբերի 9-ի կապիտուլեացիոն յայտարարութեանը, որով Արցախը կորցրեց իր անվտանգութիւնը ապահովող ազատագրւած բոլոր տարածքները, կորցրեց նաեւ Շուշին, Հադրութը՝ մնալով միայն Լաչինի միջանցքի յոյսին:
Եւ այս բոլորը Արցախը յանձնելու դաւադիր գործողութիւնների միայն նախերգանքն էր: Մեր հաւաքական յիշողութեան մէջ դեռ թարմ պահպանւած է 2022 թւականի հոկտեմբերի 6-ին Պրահայում Արցախն Ադրբեջանի կազմում ճանաչելու նրա ազգադաւ յայտարարութեան սեւ պատկերը, երբ նա գործնականում թշնամու քմահաճոյքին յանձնեց 150 հազար արցախահայերի ճակատագիրը: Մենք չենք մոռացել, թէ նա ինչպէս արձագանքեց Արցախի ուրացմանն անմիջապէս յաջորդած Ադրբեջանի կողմից արցախահայութեան 9-ամսեայ շրջափակմանն ու բացարձակ սովի մատնմանը: Մենք սարսափելի մղձաւանջի պէս ենք յիշում, որ 2023 թւականի սեպտեմբերի 19-ին սովահար եւ ուժասպառ արցախահայութեան վրայ թշնամու յարձակումից յետոյ, նա ինչպիսի սառնասրտութեամբ յայտարարեց, որ ոչ մի դէպքում Հայաստանը որեւէ միջամտութիւն չի ունենալու, չի ներքաշւելու պատերազմի մէջ, եւ քայլ չի ձեռնարկելու ցեղասպանութեան անմիջական վտանգի դէմ-յանդիման կանգնած արցախահայութեանը օգնութեան հասնելու ուղղութեամբ:
Հիմա էլ, Արցախը թշնամուն յանձնած գլխաւոր յանցաւորն անամօթաբար յայտարարում է, թէ Արցախեան շարժման էջը վերջնականապէս եւ անվերադարձ փակւած է, որ Հայաստանը վերջապէս ազատւել է «իր բոլոր խնդիրների ու դժւարութիւնների ակունքը» համարւող՝ «Արցախ կոչւող բեռից», ստանալով այսպէս կոչւած խաղաղ պայմաններում ապրելու եւ հանգիստ շնչելու, բարգաւաճելու եւ զարգանալու, եւ, այլեւս, բարեկամ դարձած թշնամիների հետ բարիդրացիական յարաբերութիւններ ձեւաւորելու բացառիկ հնարաւորութիւն, եւ որ Արցախի մասին խօսելը կը նշանակի նոր պատերազմ հրահրել եւ կորցնել թշնամու «բարեհաճութեան» ներքոյ «չաղ ու բախտաւոր» ապրելու ընձեռւած «բացառիկ պատմական հնարաւորութիւնը»:
Բայց Ո՛Չ, երիցս Ո՛Չ: Ինչքան էլ, որ Փաշինեանը, նրա ՔՊ-ական ենթակաները, արտասահմանեան տէրերն ու պատւիրատուները փորձեն համոզել ու պարտադրել մեզ իրենց ցանկալի իրողութիւնը, այդուամենայնիւ փաստը մնում է փաստ, իրականութիւնը՝ իրականութիւն. Արցախի խնդիրը փակւած չէ: Այն փակւած չէ, քանի դեռ կան տնաւեր ու բնաւեր դարձած 150 հազար արցախցի մեր հայրենակիցները: Քանի դեռ Արցախի սուրբ հողի վրայ եռում է մեր հազարաւոր քաջարի մարտիկների արիւնը: Քանի դեռ բռնազաւթւած դրախտավայրում շարունակում են շնչել մեր որբացած հոգեւոր ու մշակութային կոթողները՝ թէկուզ անարգւած ու աւերւած, քանի դեռ արմատները սեփական տան հողում պահ թողած դեդօներն ու բաբօները սրտի կսկիծով են յիշում հայրենի օջախի ծուխն ու բոյրը, քանի դեռ պատերազմի արհաւիրք տեսած ու մի օրում հասունացած մանուկները երազում են վերադարձի, կրկին մանկանալու եւ հայրենի քաղաքի ու գիւղի փողոցներում խաղալու երազանքով, եւ, վերջապէս, քանի դեռ մեր պատմական ու հաւաքական յիշողութեան մէջ ապրում է Արցախն ու թարմ է նրա պերճ խոյանքի յիշողութիւնը, քանի դեռ մեզ մօտ չի մարել ազգային արժանապատւութեան ոգին:
Ապագան կառուցողը մենք ենք: Մենք ենք, որ պէտք է տնօրինենք մեր ճակատագիրը, որոշենք մեր երթի ընթացքն ու դրա որպիսութիւնը: Մենք ենք, որ պէտք է ընտրութիւն կատարենք արժանապտիւ ազգի հաւաքական կերապրի կամ ստորաքարշ, անդէմ ինչ-որ գոյացութեան տարբերակների միջեւ՝ գիտակցելով, որ առաջինի ընտրութիւնն անխուսափելիօրէն անցնում է ԱՐՑԱԽՈՎ, նրա վերադարձով: Ուրեմն՝ ՎԵՐԱԴԱՐՁ ԼԻՆԵԼՈՒ Է, քանի որ մեր ընտրութիւնը միանշանակ է, եւ կասկածից վեր:
