Արամ Աւետիս. «Ես առհասարակ հայերին համարում եմ հակագրական ժողովուրդ»

Գրող եւ արձակագիր Արամ Աւետիսը ծնւել է 1990 թւականի մայիսի 25-ին, Երեւանում: Հիմնականում գրում է պատմւածքներ, արձակ-պոէզիա, էսսէներ։ Առաջին գիրքը՝ «Կոյր կէտադրութիւն»-ը լոյս է տեսել 2017 թւականին, իսկ «Ճարտարապետական մուտացիա»-ն՝ 2019-ին: Երկու գրքերն էլ Հայաստանում մի քանի անգամ եղել են բեսթսելլերների շարքում։

 

– Մարդու մէջ ինչպէ՞ս է ծնւում գրականութեան նկատմամբ հակումը:

– Նրանք, որ ունեն իրենց մէջ ունեն, իսկ նրանք ովքեր չունեն երբեք չեն կարող ունենալ ոչ մի բան: Նոյնիսկ մի երկու բառ խօսելուց յետոյ հասկանում ես, որ նրա մէջ կայ, թէ ցանկանում է լինել, խցկւել ամէն ինչի մէջ:

Ոչ, նրանք երբեք չեն կարող ունենալ ոչ մի բան: Նրանք կարող են ունենալ ուրիշ բնագաւառում: Կարող է լաւ լինեն մաթեմատիկայում կամ այլ բնագաւառում: Մի երկու բառ խօսելուց մարդու հետ հասկանում ես, որ նրա մէջ կա՞յ իրօք այն, թէ՞ զուտ ցանկանում է, որ լինի կամ փորձում է ուղղակի արւեստի մէջ խցկւել:

– Գրականութիւնն ընդհանրապէս ունի՞ արդեօք դերակատարութիւն հասարակութեան ձեւաւորելու ուղղութեամբ:

– Չունի դերակատարութիւն: Հասարակութիւնը հիմա քաղաքականութիւնն է ստեղծում, սուպերմարկետն է ստեղծում, բայց գրականութիւնը ոչ, հասարակութիւն չի ձեւաւորում: Գրականութիւնը ամենավերջին բանն է, որ ստեղծում է հասարակութիւն, մեր հասարակութիւնը ապագրական հասարակութիւն է, հակագրական հասարակութիւն է: Ես առհասարակ հայերին համարում եմ հակագրական ժողովուրդ, որովհետեւ միայն շատ խօսում են գրականութիւնից, եւ այն ազդակ է, որ ՀԱԿԱ-գրական հասարակութիւն ենք: Ուտելիքն է հասարակութիւն սարքում, սուպերմարկետներն են  հասարակութիւն սարքում, քաղաքականութիւնն է հասարակութիւն սարքում:

– Գրականութիւնը այսօր ի՞նչ է փոխանցում:

– Մեծ յոյսեր չեմ դնում գրականութեան վրայ, որովհետեւ ինձ չի թւում, որ գրականութիւնը երբեւէ հասարակութեան մէջ ինչ որ բան կը փոխի: Գրականութեան հիմքը մարդուն ինչ-որ առումով կրթելը չէ, այսինքը մարդուն ճիշտը ու սխալ որոշելը չէ: Գրականութեան մէջ չէ, որ մարդը պէտք է գտնի ճիշտը եւ սխալը:

– Ինչպէ՞ս է Ձեզ մօտ գրելու գործընթացը ստացւում:

– Տարօրինակ կերպով ես, որ ցանկանում եմ յիշել, թէ ոնց եմ սկսում գրել չեմ կարողանում: Պարզապէս, նստում եմ եւ ինչ-որ գիտակցութեան հոսք է ընթանում:

– Ինչպէ՞ս էք երեւակայութիւնը եւ իրականութիւնը հաւասարակշռում:

– Ընդհանրապէս գրելուց չեմ մտածում: Անմտածւած գրելը աւելի հետաքրքիր է: Սահմաններ չունի, օրէնքներից դուրս աւելի հետաքրքիր է:

– Սահմանների եւ կարծրատիպերի մասին խօսելուց դուք արգելւած թեմաների էք անդրադառնում, ինչպէ՞ս էք յաջողում այդ հաւասարակշռութիւնը պահպանել, որպէսզի պահպանողական ընթերցողը եւս այդ խօսքից չվիրաւորւի է:

– Ես պահպանողական ընթերցողի համար չեմ գրում, որովհետեւ պահպանողական ընթերցողը ընդհանրապէս գիտի ինչ կարդայ: Փառք Աստծոյ պահպանողական ընթերցողի համար չեմ գրում: Գրում եմ այնպէս, որ ինձ դուր է գալիս:

Այն մարդը, ով պահպանողական է, ինձ թւում է նա չպէտք է գրականութիւն կարդայ: Որովհետեւ գրականութիւնը իր ամբողջ ողնաշարով դէմ է պահպանողականներին:

– Ազգայինի սահմանումը Ձեզ համար ինչպէ՞ս է:

– Ես իմ գրականութեան մէջ այդ սահմանումը չունեմ, չեմ կարող ասել: Ինձ համար հայրենասէր մարդը գրողը եւ ստեղծագործողն է:

– Ինչպէ՞ս էք զարգացնում Ձեզ մօտ հերոսների կերպարը:

– Քանի որ իմ գրքերում հերոսները այդպէս ռէալիստական չեն եւ լղոզւած են աւելի շատ, հէնց այդպէս էլ իրենց պատկերացնում եմ եւ գրում եմ իրենց մասին: Կոնկրետ հերոսներ չեմ ստեղծում:

– Այսօր դուք ընթերցողին փոխանցում էք ինքնավստահութեան, համարձակութեան զգացում այդ ազատ ոճը կիրառելով:

– Ես ուրախ եմ, որ դրական ազդեցութիւն եմ գործում մարդկանց վրայ: Ինձ համար այն մեծ ձեռքբերում է: Երեւի պատճառն այն է, որ ես ինքս էլ այդպէս եմ: Երեւի այն նաեւ գալիս է իմ կարդացած գրքերից եւ այն գրողներից, որոնք ինձ են ազատութիւն ներշնչում:

– Մի անգամ ասել էք, որ եթէ հաշւի առնենք մարդու կեանքի միջին տեւողութիւնը 70- տարին է, եթէ 2 տարեկանից սկսենք Խորխէ Լուիս Բորխէս կարդալ, ուշ կը լինի: Հնարաւո՞ր էք համարում վերականգնել կորցրած այդ չկարդացած ժամանակը:

– Ինձ համար առհասարակ կեանքը բաժանւում է երկու մասի: Կարդացած կեանքը եւ չկարդացած կեանքը: Կեանքում հասկանում ես, որ չկարդացածը միշտ աւելի շատ է լինելու քան կարդացածը: Ինձ թւում է անհնար է այն վերականգնելը, բայց կարեւոր է, որ այդ ձգտումը չմարի:

– Սիրոյ եւ միայնութեան մասին ի՞նչ կասէք: Որն է կապը:

– Սէրը հէնց միայնութեան գաղափարն է, որովհետեւ դու միայն կարող ես ազնիւ կերպով սիրել ինքդ քեզ: Մէնութեան գաղափարը սիրոյ ամենամեծ դրսեւորումն է: Ինձ թւում է այն միմեանց հետ կապ ունեցող եւ պարադոքսեալ հասկացողութիւն է:

– Կատարեալին ձգտո՞ւմ էք:

– Ես կատարեալի ձգտում հետաքրքիր է, որ երբեք չեմ ունեցել: Հակառակին եմ ձգտում, թերութեանն եմ ձգտում: Որովհետեւ աւելի մօտ եմ թերիին կանգնած քան կատարելութեանը:

– Ձեզ փոխանցւած ամենալաւ խորհուրդը ի՞նչն է եղել:

– Ոչ մի խորհուրդ չեն տւել, եւ այն իրենց կողմից ինձ տրւած ամենալաւ խորհուրդն է եղել եւ, ընդհանրապէս, ինչքան քիչ խորհուրդ, այնքան լաւ:

Իսկ իմ խորհուրդը ընթերցողներին այն է, որ մի կարդացէք գրքեր, մի զբաղւէք գրականութեամբ: Զբաղւէք աւելի հետաքրքիր բաներով, որպէսզի գրականութեանը հանգիստ թողնենք:

– Եկէք ամփոփենք: Ինչպէ՞ս էք վերաբերւում սփիւռքահայ գրականութեանը:

– Ես շատ եմ սիրում Զահրատին: Ինձ դուր է գալիս նրա գիրը:

Զրոյցը՝ ՍԻՒՆԷ ՖԱՐՄԱՆԵԱՆԻ

Արամ Աւետիս. «Կոյր Կէտադրութիւն»

ՆԱՄԱԿ ԵՐԵՒԱՆԻՑ՝ ՀՐԵԱՅ ԿՆՈՋԸ

«Հասկանում եմ, որ Դուք երաժշտութեան մարդ էք, բայց երբեմն ես ուզում եմ բառեր լսել: Բառերի երաժշտութիւնը քնեցնում է ինձ, ինչպէս մահը՝ մարմինը:

Ես երբեմն նկարում եմ իմ մահը: Գծե՜ր, գծե՜ր: Բազում գծերով: Ես վերացութեան կողմնակից եմ, քանզի մահւան գաղափարն ինքնին վերացական է: Յստակ գծերով նկարում եմ անձեւը:

Հիմա երեւի մտածում էք, որ եթէ նման բաներ եմ գրում, ուրեմն շատ միայնակ եմ: Միգուցէ, բայց միաժամանակ տեսէք՝ ես ունեմ բազում բառեր: Բառերն ինձ շրջապատել են: Ես միայնակ եմ բառերո՞ւմ: Սրա հետ համաձայն եմ:

Գրականագէտներն ինձնից քերականութիւն են սպասում, մտքերի ճիշտ հերթափոխ, սիւժէ, սակայն ես չունեմ սիւժէ: Մարդն ինքնին դուրս է սիւժէ երեւոյթից: Գրականութիւնը հէնց մարդն է: Գրականագէտների եւ սիւժէի համար չարժէ խցկել գրականութիւնը ճաղերից ներս, ինչպէս սեփական երջանկութեան համար չարժէ կեանքը հրել մահւան մէջ, քանի որ առանց երջանկութեան էլ կեանքը շարունակւում է:

Ընկերս ասում է, որ ես միջնադարեան գրողն եմ յիշեցնում: Գրում եմ երկար նամակներ: նամակը շատ հետաքրքիր ժանր է. պատճառն այն է, որ բոլորին միշտ հետաքրքիր է իմանալ ուրիշի անձնական կեանքը:

Իմ նամակները բանաստեղծութիւններ են՝ նւիրւած Ձեզ, Ձեր տանն ու Ձեր քաղաքին:

Ես անձնական կեանք չունեմ, պատկանում եմ բառերին, իսկ բառերը բոլորինն են: Ես միշտ այնտեղ եմ, որտեղ կան բառեր: Ես կը մեռնեմ վերջին բառի հետ: Եւ ինձնից յետոյ թէկուզ լռութեան ջրհեղեղ:

Ինչպէս իսկական միջնադարեան գրող, փչում եմ մոմը հանգչում է ու նորից իմ մտքերով է ներծծւում մթութիւնը»:

P.S. Քաղաքից ելք չկայ: «Քաղաք» բառն ինքնին ելք չունի: Ե՛ւ աջից, ե՛ւ ձախից կարդալով այդ բառը՝ դուք դուրս չէք գայ դրա իմաստից: