«Լոյսի մասին չեն խօսում. այն հարկաւոր է տեսնել». Հարցազրոյց հայրենի արդի գեղանկարիչ Խաչիկ Յարութիւնեանի հետ

Ծանօթանանք հայրենի գեղանկարիչ՝ Խաչիկ Յարութիւնեանի կենսագրութեանը Արդի հայ գեղանկարիչ Խաչիկ Յարութիւնեանը ծնւել է Երեւանում, 1952 թ.-ին, արւեստագէտ, ով ՀՀ եւ ՌԴ նկարիչների միութիւնների եւ ԻՒՆԵՍԿՕ–ի նկարիչների դաշնութեան անդամ է: 1971-75 թթ. սովորել է Խաչատուր Աբովեանի անւան պետական մանկավարժական համալսարանի նկարչութեան ու գծագրութեան բաժնում։ 1975-76 թթ. աշխատել է Սեւանի շրջանի Ծովագիւղի միջնակարգ դպրոցում` որպէս ուսուցիչ։ 1976-78 թթ. աշխատել է Սեւանի քաղաքային կուլտուրայի բաժնի ժող. թատրոնում` բեմադրող նկարիչ։ 1977-82 թթ. աշխատել է Երեւանի Ալ. Սպենդիարեանի անւան Օպերայի եւ բալետի ակադեմիական թատրոնում` նկարիչ–դեկորատոր, մասնակցել է մի շարք օպերային եւ բալետային ներկայացումների ձեւաւորման աշխատանքներին «Դաւիթ Բէկ», «Նորմա», «Տոսկա», «Դոն Ժուան», «Գայիանէ», «Անուշ» եւ այլն։ 1979-81 թթ. եղել է Երիտասարդական պալատի գլխաւոր նկարիչը։ 1981-84 թթ. աշխատել է «Հայկոպ»-ում` գովազդի նկարիչ–ձեւաւորող։ 1982 թ.-ից մասնակցել է հանրապետական ու Խ. Միութեան ցուցահանդէսների։ 1984-85 թթ. եղել է մարզահամերգային համալիրի գլխաւոր նկարիչը։ Խաչիկ Յարութիւնեանը 1985 թ.-ին եղել է Զօրավար Անդրանիկի 125-ամեակին նւիրւած տօնակատարութեան գլխաւոր նկարիչը։ 1987 թ.-ին Սայեաթ–Նովայի 275-ամեակին նւիրւած տօնական համերգի նկարիչը։ 1987 թ.-ից ԻՒՆԵՍԿՕ–ի Նկարիչների դաշնութեան անդամ է եւ 1988 թ.-ից Հայաստանի Նկարիչների միութեան անդամ։ 1989 թ.-ին ստեղծել է «Հայաստան» որմնանկարը Գետահովիտ գիւղի հանգստեան տան մեծ դահլիճում հանգուցեալ գեղանկարիչ՝ Էդւարդ Արծրունեանի հետ (այժմ զօրամաս): 1991 թ.-ին մասնակցել է «Գլաձոր» համալսարանի հիմնադրման 700-ամեակին նւիրւած տօնական միջոցառումների ձեւաւորման աշխատանքներին (համահեղինակներ` Յ. Յակոբեան, Հ. Միրաքեան, Է. Արծրունեան)։ 2010 թ.-ին ստեղծել է «Բանաստեղծութիւններ եւ նոթեր» գիրք–ալբոմը։ 2013 թ.-ից Ռուսաստանի Նկարիչների միութեան անդամ է։ 2014 թ.-ին «Հայաստան» որմնանկարը հաստատւել է ՀՀ պատմա–մշակութային արժէքների ցանկում։ Նա հեղինակ է տասնեակից աւելի մոնումենտալ աշխատանքների, ձեւաւորել է բազմաթիւ գեղարւեստական գրքեր, հրատարակել է գեղանկարչական երեք ալբոմ, բանաստեղծութիւնների եւ գրաֆիկական աշխատանքների երկու ժողովածու։ Հրապարակումներով եւ ելոյթներով հանդէս է եկել մամուլում եւ հեռուստատեսութեամբ։ Նրա բազմաթիւ աշխատանքներ պահպանւում են ՀՀ Մշակոյթի նախարարութիւնում եւ գեղարւեստական ֆոնդերում։ Շատ աշխատանքներ գտնւում են անհատական հաւաքածուներում, Ռուսաստանում, Գերմանիայում, Հոլանդիայում, Ֆրանսիայում, Լեհաստանում, ԱՄՆ–ում եւ այլուր։ Իր ստեղծագործութիւնները բազմիցս ցուցադրւել են՝ Հայաստանում, Գերմանիայում, Բելգիայում, Ֆրանսիայում, Աւստրիայում եւ Յունաստանում: 2003 թ.-ին հիմնադրել է «Ա» ցուցասրահը Մոսկւայում, իսկ 2013 թ.-ին կազմկակերպւել է իր յոբելեանական ցուցահանդէսը Երեւանում՝ Հայաստանի Նկարիչների միութիւնում: Ներկայիս շարունակում է ստեղծագործել Հայաստանում՝ գեղանկարչութեան՝ դիմանկարի, ֆիգուրատիւ, նատիւրմորտ եւ ի մասնաւորի՝ աբստրակսիոն ճիւղերում:

Գեղանկարիչ Խաչիկ Յարութիւնեանը նշում է, որ իր նկարների միջոցով փորձում է փոխանցել լոյսի գաղափարը: Իսկ «լոյս» բառը, նրա խօսքով, պէտք չէ բացատրել, դրա նշանակութիւնն անյայտ է, եւ լաւ է, որ դա գաղտնի է մնում:

– Պարո՛ն Յարութիւնեան, սովորել էք ակադեմիկոս Ղուկաս Չուբարեանի մօտ, նկարիչ Էդւարդ Արծրունեանին համարում էք Ձեր ուսուցիչը. նրանք ի՞նչ ազդեցութիւն են ունեցել Ձեր աշխարհայեացքի ձեւաւորման հարցում:

– Ես շատ ուրախ եմ, որ ինձ նման նկարիչների են դասաւանդել, թէ չէ հիմա դասաւանդման հարցը լուրջ է, բնագաւառում շատ պատահական մարդիկ կան, որոնց աշխատանքը որակ չի ապահովում: Արծրունեանի հետ աշխատել եմ, օրինակ, «Հայաստան» որմնանկարի, «Գլաձորի համալսարան» պատմա-մշակութային արգելոց-թանգարանի 700-ամեակի ձեւաւորումների վրայ: Յիշում եմ, որ Արծրունեանն ինձ միշտ տանում էր պատկերասրահ՝ Սարեան եւ Սուրէնեանց դիտելու: Նրանց գործերը նայելով՝ հասկանում ես, որ գոյութիւն ունի տրադիցիոն գեղանկարչութիւն:

Դրա մէջ մի գաղտնիք կայ, որն անըմբռնելի է, ու մենք պէտք է ծառայենք այդ գաղտնիութեանը, երբեք չպէտք է կասկածենք դրա գոյութեան վրայ. այն, երեւի, մեր գէների մէջ է, չգիտեմ… Ոչ ոք այդ գէնի գաղտնիքը չի կարող բացատրել, բայց ամենքն էլ ապրում են դրանով: Մի բան էլ կայ. չպէտք է կորցնել բնութեան հետ ունեցած կապը… Արծրունեանն, օրինակ, ասում էր՝ սպիտակը բնութեան մէջ սպիտակ չի, այսինքն՝ սպիտակը բնութեան մէջ ինչպէ՞ս է նայւում. համարեա գոյութիւն չունի, բայց մենք սպիտակն օգտագործում ենք, չէ՞: Նկարիչն այդ հոտառութիւնը բնազդի պէս պէտք է ունենայ: Եւ յետոյ շատ կարեւոր է պատկեր ներկայացնելու խնդիրը:

– Չինացի նկարիչ ու բանաստեղծ Տին-Նունը ասում էր. «Նկարելով ճիւղը՝ պէտք է լսել՝ ինչպէս է սուլում քամին»:

– Արշիլ Գորկին էլ ասում էր. «Ես ուզում եմ նկարել ծիրանի բոյրը»: Պատկերացրէք՝ ես զգում եմ այդ բոյրը, նրա նկարները տեսնելով՝ ծիրանի հոտն առնում եմ: Օրինակ՝ տեսէք, կարդում ենք Չարենցի «Մօրս համար գազէլ»-ը, նա գրում է. «Ահա նստած ես տան դէմ, ու կանաչած թթենին դէմքիդ ստւեր է գցել, մայր իմ անուշ ու անգին»: Յետոյ կարդում ենք ուրիշ բանաստեղծների գրւածքները մօր մասին: Նրանք ներկայացնում են մի տեսակ «քրքրւած», գիշերները չքնած, կարօտախտով «տառապող» մօր կերպար, դրանք եւս զգայական աշխարհում ծնւած գործեր են, բայց միայն Չարենցն է, որ պատկեր է ներկայացնում. նոյնը երաժշտութեան մէջ է, նկարչութեան մէջ է:

– Անհատական ցուցահանդէսներով հանդէս էք եկել Գերմանիայում, Ֆրանսիայում, Անգլիայում, ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում եւ այլ երկրներում: Նկարիչների միութեան անդամ լինելու հանգամանքն օգնո՞ւմ է դրսում ցուցադրւելուն:

– Նոյնիսկ հայրենիքում չեն ուզում, որ մեր նկարները ցուցադրւեն, էլ ուր մնաց՝ դրանից դուրս:

– Բայց ինչպէ՞ս:

– Մեզ չեն իրազեկում, հասկանո՞ւմ էք… Ոչ մէկ (եթէ իրենց շարքերից չի) չգիտի, որ Հայաստանը մասնակցում է, օրինակ, այդ ցուցահանդէսին: Եւ սա միակ դէպքը չէ. նման օրինակները բազմաթիւ են:

– ԻՒՆԵՍԿՕ-ի Նկարիչների խորհրդի անդամ էք: Սա Ձեզ ի՞նչ է տալիս:

– Ինձ այդ խորհրդի շարքերն ընդունեցին դեռեւս Սովետական միութեան տարիներին: Հիմա այդ խորհրդի անդամութիւնը դարձրել են վճարովի, բիզնես են անում, թէեւ դա ինձ չի վերաբերում, քանի որ, իրենց խօսքով, վաղուց եմ անդամակցում խորհրդին: Բայց դա բացարձակ ոչինչ չի տալիս ինձ, խաբկանք է: Խորհրդային տարիներին, գոնէ, խորհրդի անդամների մուտքը թանգարաններ անվճար էր, հիմա դա էլ չկայ…

– Եւ վերջում՝ Ձեր ներկայացրած աբստրակտն ինչպէ՞ս կը բնութագրէք:

– Իմ նկարներում ես փորձում եմ փոխանցել լոյսի գաղափարը: Իսկ «լոյս» բառը պէտք չէ բացատրել, դրա նշանակութիւնն անյայտ է, եւ լաւ է, որ դա գաղտնի է մնում: Շատ ստեղծագործողներ հարցնում են, ասում են. «Այս ի՞նչ ես ստեղծել», իսկ նրանք ձեռքերը վերեւ են բարձրացնում ու ասում. «Չգիտեմ…»: Լոյսի մասին չեն խօսում. այն հարկաւոր է տեսնել: Նայում ես Սարեանի նկարներին, ու դրանցից լոյս է ճառագում: Դա հէնց մարդու հոգու լոյսն է, որը պէտք է նկատել ու ապրել:

(ՅԱՊԱՒՈՒՄՆԵՐՈՎ)
Հարցազրոյցը վարեց Աննա Բաբաջանեանը,
«Ժողովուրդ», 19.12.2015թ.