ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ. ՎԱՇԻՆԳՏՈՆԵԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԻ ՈՒՐՒԱԿԱՆՆ ՈՒ ԻՐԱՆԻ ՉՓԱՐԱՏՒԱԾ ՄՏԱՀՈԳՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ

Նախագահ Մասուդ Փեզեշքիանի այցը Հայաստան հերթական անգամ ընդգծեց տարածաշրջանում առկայ աշխարհաքաղաքական խնդիրների բազմաշերտութիւնը եւ անմիջական մարտահրաւէրների բազմազանութիւնը, որոնց հետ առնչւում է ոչ միայն Հայաստանը, այլեւ ամբողջ տարածաշրջանը, մասնաւորապէս՝ Իրանը:

Իրանական կողմից նախօրէին հնչած նախազգուշացումները եւ այցի ընթացքում Հայաստանի իշխանութիւններին ուղղւած հարցադրումները պարզորոշ ցոյց տւեցին, որ Թեհրանը խորապէս մտահոգւած է Վաշինգտոնում, օգոստոսի 8-ին, Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ԱՄՆ միջնորդութեամբ նախաստորագրւած փաստաթղթով եւ ձեռք բերւած պայմանաւորւածութիւններով՝ ստոյգ գիտակցելով, որ դրանք տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական թատերաբեմի վրայ ծաւալւող ռազմավարական-հեգեմոնական պայքարի կարեւոր բաղադրիչներն են:

Ակնյայտ է, որ Վաշինգտոնում նախաստորագրւած փաստաթուղթը հանդիսանում է տարածաշրջանային ռազմավարական հետագայ հաւասարումների համար գերխնդիր, եւ իզուր չէ, որ Իրանն իր ազգային անվտանգութեան գերակայ շահերից ելնելով, խիստ վերապահումներով է մօտենում այդ փաստաթղթին եւ, յատկապէս, դրա գլխաւոր բաղադրիչին՝ «Թրամփի ուղի» նախագծին, որը նախատեսւում է անցկացնել Հայաստանի տարածքով եւ ենթակայ է ամերիկեան վերահսկողութեան:

Այստեղ կարեւոր է նշել, որ Իրանը, իհարկէ կողմ է Հարաւային Կովկասում կայուն խաղաղութեանը, մանաւանդ, որ ԱՄՆ-ի եւ Իսրայէլի հետ նորաւարտ պատերազմի ֆոնին պաշտօնական Թեհրանին պէտք չէ յաւելեալ լարւածութիւն եւ հնարաւոր էսկալացիա իր անմիջական սահմաններին: Բայց ողջ խնդիրը կայանում է նրանում, որ այս փաստաթղթի կեանքի կոչման դէպքում, այն միանշանակօրէն վերածւելու է ամբողջովին նոր բնոյթի եւ նշանակութեան սպառնալիքի աղբիւրի Իրանի անվտանգութեան համար:

Ու թէեւ Երեւանում Փաշինեանը փորձեց իրանական կողմին համոզել, որ նախաստորագրւած փաստաթղթում եւ դրա հետ կապւած ապագայ զարգացումներում Հայաստանը հաշւի է առել հարեւան եւ բարեկամ Իրանի բոլոր վերապահումները, մտահոգութիւններն ու սահմանած կարմիր գծերը, այդուհանդերձ, այցի աւարտից յետոյ նախագահ Փեզեշքիանի յստակ գրառումն այն մասին, թէ՝ «Մեր մտահոգութիւնները ընդհանուր սահմանների մօտ երրորդ կողմի ուժերի ներկայութեան վերաբերեալ պէտք է լուծւեն», վկայում է, որ Փաշինեանին չի յաջողւել համոզել իրանական կողմին եւ փարատել նրա մտահոգութիւններն ու կասկածները, քանի որ Թեհրանի համար յստակ է, որ եթէ, այնուամենայնիւ, ԱՄՆ-ի միջնորդութեամբ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ գործարքը կայանայ, ամերիկացիները վերջնականապէս եւ ուղղակիօրէն Իրանի անմիջական սահմանների հարեւանութեամբ ներգրաււած կը լինեն տարածաշրջանում տեղի ունեցող գործընթացներում, ինչը բացարձակապէս անընդունելի է Թեհրանի համար: Մանաւանդ, որ հետագայ հնարաւոր բոլոր զարգացումները դուրս են լինելու Հայաստանի վերահսկողութիւնից, եւ Միացեալ Նահանգները գործնական հնարաւորութիւն է ստանալու որեւէ պահի փակելու Իրանի հասանելիութիւնը Հիւսիս-Հարաւ ճանապարհին:

Դրանից բացի, Իրանին ոչ պակաս մտահոգում է նաեւ այս բոլորի արդիւնքում թուրք-ադրբեջանական գործօնի նշանակութեան կտրուկ աճը տարածաշրջանում, կտրուկ նւազեցնելով, եթէ ոչ զրոյականացնելով իրանական գործօնի դերն ու նշանակութիւնը տարածաշրջանային աշխարհաքաղաքական զարգացումներում:

Եւ այս բոլորը մեզ թոյլ է տալիս ահազանգելու այն մասին, որ երկու երկրների միջեւ կայացած բոլոր համաձայնութիւնները տրամաբանօրէն կարող են դառնալ առ ոչինչ, եթէ հայ-իրանական յարաբերութիւնների վրայ շարունակի թեւածել վաշինգտոնեան պայմանաւորւածութիւնների ուրւականը, եւ այն փաստը, որ եթէ ամերիկացիները «Թրամփի ուղու» (նոյն ինքը՝ «Զանգեզուրի միջանցք»-ը) միջոցով իսկապէս մտնեն տարածաշրջան, ապա դա կարող է վերջնականապէս ոչնչացնել հայ-իրանական բարեկամական յարաբերութիւնները՝ մահացու հարւած հասցնելով Հայաստանի ինքնիշխանութեանը: