ԱԿՆԱՐԿ. ՏԵՂԱՏՒՈՒԹԵԱՆ ՄԵՐ ՕՐԵՐՆ ՈՒ ԽԱՆԱՍՈՐԻ ՈԳՈՒՆ ԱՊԱՒԻՆԵԼՈՒ ՀՐԱՄԱՅԱԿԱՆԸ

ԱՐԱՄ ՇԱՀՆԱԶԱՐԵԱՆ

 

Խանասորի արշաւանքը բոլորեց իր 127-ամեակը:

Խանասորի մասին շատ է ասւել ու գրւել տարիների ընթացքում: Կարծիքներ, մտքեր, քննական հայեացքներ՝ նւիրւած հայ յեղափոխական շարժման ռազմական առաջին լուրջ գործողութեանը:

Իսկ ո՞րն է գաղտնիքը: Ինչո՞ւ է Խանասորը, որը հէնց այն օրերի չափանիշերով Օսմանեան կայսրութեան ծայրամասում տեղի ունեցած «աննշան» զինեալ ընդհարում էր, եւ որը տրամաբնօրէն պէտք է մոռացութեան ենթարկւէր իր աւարտից անմիջապէս յետոյ, գոյատեւել է դար ու երեք տասնամեակ, եւ հասել մինչեւ մեր օրերը:

Տրամաբանական այս «գլուխկոտրուկի» պատասխանը թերեւս շատ յստակ ու պարզ բանաձեւել է դաշնակցական երախտաւորներից Մուշեղ Իշխանն արշաւաքին 68-ամեակին նւիւած իր յօդւածում, որը տպագրւել է «Ազադկ»-ի 1965 թւականի յուլիսի 25-ի համարում. «Զրահապատ մեքենաներուն եւ հիւլէական ռումբի մեր ժամանակաշրջանին մէջ, 300 անձնւէր հերոսներուն գրոհը` հեռաւոր աշխարհի մը մոռցւած մէկ դաշտին վրայ, յիշատակութեան արժանի ռազմական դրւագ մը նոյնիսկ չնկատւէր գուցէ: Բայց Խանասորը կը մնայ խորհրդանիշը մեր ռազմական ուժի վերածնունդին ու իբրեւ նոր Աւարայր մը` անմահ փառքով կը զարդարէ մեր արիւնոտ պատմութեան նորագոյն էջերը: Սերունդները յուզումով եւ երախտագիտութեամբ կը յիշեն «նւիրական այդ օրը», 1897 յուլիս 25, եւ երգը շրթունքէ շրթունք կը շարունակէ թրթռալ.

«Կարկուտ տեղաց Խանասորայ դաշտումը…»

Խանասորի սերունդին խիզախ խոյանքը եւ փրկարար դերը ըմբռնելու համար պէտք է յիշել դարերու ստրկութեան մէջ բթացած հայ կամքը, մեր աշխարհի դժնդակ պայմանները, ուր գործեց Հ. Յ. Դաշնակցութիւնը եւ խարխափող ու անդէմ բազմութիւններէն վերստեղծեց գիտակից, պատւախնդիր եւ ազատատենչ հայութիւն մը…»:

Եթէ իմի բերենք յեղափոխական ոգու եւ կամքի փառահեղ այս խիզախմանը նւիւած բոլոր գնահտակնները, ապա պէտք է նշենք, որ.

-6 դար ձգւող թմբիրի եւ ազգային ստորաքարշութեան ֆոնին, Խանասորի արշաւանքն առ ոչինչ դարձրեց հայ մարդուն պարտադրւած վախն ու թուլակամութիւնը, ոսոխի դէմ ծնկելու եւ սեփական մաշկը ցանկացած գնով փրկելու անպատւաբեր եւ պարտւողական հոգեբանութիւնը:

-Հայ մարդու համար այն դարձաւ նախընթաց՝ խիզախութեան, ստրկութիւնը մերժելու եւ բռնութեան դէմ ծառանալու համար: Խանասորի արշաւանքը յստակ պատգամ էր ուղղւած թուրքին, քրդին, միջազգային հանրութեանն առ այն, որ հայ մարդու համար այլեւս փակւած էջ է ստրկութեան եւ ստրկամտութեան ժամանակաշրջանը: Հայը պատրաստ է իր արժանապատւութիւնն ու պատիւը պաշտպանելու համար արիւն թափել, եւ այլեւս մտադիր չէ անպատասխան թողնելու իր դէմ կիրառւող կամայական բռնութիւնները:

-Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութեան ռազմական ուժականութեան այս նւիրագործումը եկաւ ճեղքելու դեռ նոր ձեւաւորւած հայկական յեղափոխութեան շուրջ սեղմւող մերժողական պահպանողականութեան եւ անյարգի ու չտրամաբանւած վերապահութիւնների օձաձեւ օղակը:

-Դաշնակցութիւնն իր վճռական եւ հատու հարւածով փաստեց, որ վերջնականապէս կայացել է, որ ազգային, քաղաքական եւ յեղափոխական կուսակցութիւնը, որ կրողն է իր գաղափարակն կնքահօր՝ Քրիստափորի «Յարատեւ կռւի» տեսութեանը, եւ որ վճռակամ է շարունակելու եւ ընդլայնելու կռիւը, քանի դեռ չի հասել Հայաստանի եւ հայութեան վերջնական եւ ամբողջական ազատագրմանն ու իրաւունքների իրացմանը:

-Եւ, թերեւս ամենակարեւորը. Խանասորը դարձաւ այն դարբնոցը, որոնց զնդանը վերջնականապէս կռեց հայ մարտիկի նկարագիրը,կերպարն ու էութիւնը:  Նկարագիր, կերպար եւ էութիւն, որի բիւրեղացումը դարձան Մայիսեան հերոսամարտերը, Փետրւարեան ապստամբութիւնը, Լեռնահայաստանի հերոսապատումը, յանուն Հայ Դատի մերօրեայ զինեալ պայքարը, Լիբանանի եւ Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմների ընթացքում հայկական թաղամասերի ինքնապաշտպանութիւնը եւ Արցախեան ազատամարտի սխրանքները:

Անդառնալի թւացող կորուստների, վշտի ու ցաւի մեր օրերում, երբ ներքին ու արտաքին թշնամիները փորձում են համոզել մեզ, թէ պարտութեանն այլեւս չկայ որեւէ այլընտրանք, թէ մենք ստիպւած ենք համակերպւելու մեզ պարտադրւած իրականութեանը, թէ սեփակն գոյութիւնը պահպանելու, աւելի ստոյգ՝ քարշ տալու համար պէտք է դառանանք ոսոխի կամակատարը, տանք նրան այն ամէնը, ինչ նա ցանկանում է, եւ ապաւինենք միայն նրա «բարի կամքի» հաւանական դրսեւորմանը, մեզ իրավիճակը շրջելու, պարտադրւած հոգեբանական ընկճախտը յաղթահարելու, ոտքի կանգնելու եւ թշնամուն կամք պարտադրելու համար պակասում է հէնց Խանասորի ոգին:

Խանասորի ոգու յարութեան իրողութեան մէջ է թաքնւած այն զօրութիւնը, որը կարող է դառնալ մեր փրկօղակը՝ փրկութիւն չենթադրող այս իրավիճակից:

Խանասորի խոյանքի ու սխրանքի սերմանած ոգին է, որ ուղղորդել է մեզ պատմութեան յորձանուտներում՝ անյաղթահարելի թւացող փորձութիւնները դարձնելով յաղթահարելի: Խանասորի համոզման եւ ոգու զօրութեան շնորհիւ է, որ մեզ յաջողւել է գլխիվայր շուռ տալ անդառնալի թւացող իրավիճակները:

Եւ հէնց այդ ոգու եւ համոզումի զօրութիւնից է, որ այսօր փոձում են պարպել մեր ինքնութիւնը: Դրա դէմ է, որ առաջինը պէտք է պայքարենք այսօր: Խանասորի համոզումը եւ ոգին է, որ անհրաժեշտ է վերկանգնեք այսօր: Խանասորի սխրանքն է, որ պէտք է նորովի բանձեւենք ու կեանքի կոչենք այսօր: Այլապէս ճակատագիրը կը թելադրի իր քմահաճոյքն ու…

Ապաւինենք Խանասորի ոգուն: