Եռագոյնն ու հայրենիքի հողը. բացառիկ յուշ այն մասին, թէ ինչպէս Դրոյին յուղարկաւորեցին ԱՄՆ-ում

Զ. ՇՈՒՇԵՑԻ

 

Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան զօրավար, ազատագրական եւ քաղաքական գործիչ Դրաստամատ Կանայեանի կենսագրութիւնը լի է յատկապէս քսաներորդ դարի Հայոց պատմութեան էջերում: Դրոյի բազմաշերտ ու բազմաբեւեռ ռազմական, քաղաքական գործունէութեան կորիզը պայքարն էր եւ յաղթանակը: Դրօն իր ուրոյն ու կարեւոր գործունէութիւնն է ունեցել հայ-թաթարական բախումների ժամանակ: Դրոյի ղեկավարութեամբ այդ շրջանում ընթանում էին Նախիջեւանի եւ Սիւնիքի ինքնապաշտպանական մարտերը: Առաջին աշխարհամարտի շրջանում նրա ղեկավարութեամբ կամաւորները մտնում են Վան եւ ունենում ռազմական կարեւոր յաջողութիւններ:

Առաջին Հանրապետութեան կազմաւորման շրջանում Դրօն դարձաւ Ապարանի յաղթական ճակատամարտի հրամանատարն ու յաղթանակի կերտողներից մէկը: Այս ամէնին գումարւում են հայ-վրացական, հայ-ադրբեջանական, հայ-թուրքական պատերազմները, ինչպէս նաեւ Երկրորդ աշխարհամարտը: Այս ամէնը մեծ զօրավարի ահռելի ռազմական եւ քաղաքական կենսագրութեան յիշատակումներն են մի քանի փոքր նախադասութեամբ: Երկրորդ աշխարհամարտից յետոյ նա ձերբակալւում է, ապա ազատ է արձակւում, որից յետոյ հաստատւում է ԱՄՆ-ում: 1956 թւականի մարտի 8-ին մահանում է մեծ զօրավարը:

Դրոյի յուղարկաւորութիւնը տեղի է ունենում մարտի 18-ին: Նրա յուղարկաւորութեան մասին կայ բացառիկ յուշ, որտեղ մանրամասն նշւում է յուղարկաւորութեան կարգը, մասնակից հիւրերին, ինչպէս նաեւ տիրող տրամադրութիւնը:

«Կիրակի, 18 մարտ, կէսօրէ ետք, տեղի ունեցան ողբացեալ Դրոյի յուղարկաւորութիւնն ու թաղումը….: Ընդարձակ եւ շքեղ եկեղեցին լեցւած էր սգաւորներով, մինչեւ վերնատունը: Ժամը 1:30-ին, մեր սիրեցեալ ընկերոջ դագաղը, Եռագոյնով ծածկւած, թափօրով առաջնորդւեցաւ եկեղեցի: Թափօրին առջեւէն կերթային քահանայ հայրերը, դպիրներու հետ, որոնց կը հետեւէին ՀՅԴ Ամերիկայի Կ. կոմիտէին անդամները, դագաղը շրջապատելով, յետոյ հանգուցեալին սգաւոր պարագաները, այրի տիկին Գայիանէ Կանայեան, զաւակը՝ Մարտիկ, եւ իր աղջիկն ու փեսան՝ դոկտ. եւ տիկին Պ. Բրուտեան, եւ վերջապէս ծոպակիրներ, քանի մը շարք, երեք առ երեք հետեւելով դագաղին»: (Գէորգեան Հ., «Դրօ», Երեւան, 1991, էջ 409):

Բացառիկ յուշագրական տեքստում կարդում ենք, որ ներկաների թիւը գերազանցում էր 2000-ը: Ներկաների ցանկում կային երեւելի հայեր, ովքեր իրենց ուսերին էին վերցրել մեծ զօրավարի յուղարկաւորութեան պատասխանատւութիւնը:

«Արարողութիւնները, ներդաշնակ ու տպաւորիչ, ներկայ աւելի քան 2500 բազմութիւնը համակեցին խոր սուգով եւ կսկիծով:….. Արարողութիւններէն ետք, դագաղը տարւեցաւ Մաունթ Օբըրն գերեզմանատունը, Քէյմպրիճ, ուր հաւաքւած էր նաեւ ստւար բազմութիւն մը, հակառակ աննպաստ կլիմային: Թաղման կարգը կատարւեցաւ, համատարած սուգի եւ արցունքի մէջ, եւ ընկերոջ դագաղը գերեզման դրւեցաւ, Եռագոյնի եւ Հայաստանէն ափ մը հողի հետ միասին: Հողաթումբին առջեւ խօսեցաւ միայն ընկ. Բեգլար Նաւասարդեան, յուզումով, Եգիպտոսի «Յուսաբեր»-ին կողմէ: Նկատի ունենալով ցուրտը, ուրիշ ընկերներ՝ վերապահեցին իրենց խօքսը, սրահին համար: Վերջին պահուն երգւեցաւ «Մեր Հայրենիք»-ը, ներկաներուն կողմէ, խոր յուզումով: Թաղումէն ետք, հոգեճաշ տրւեցաւ, Հայրենիքի սրահին մէջ, ՀՕՄ-ն Միջվարչականի տիկիններուն կողմէ: Սրահը լեցւած էր բերնէ բերան: Ներկաները ճաշեցին, սեղաններու շուրջ բոլորած, որմէ ետք, ընկ. Տաղլեան խօսք տւաւ մէկէ աւելի ընկերներու: Այսպէս՝ խօսք առին ընկ. Զարեհ Զարգուն, Հ. Մ. Կ. վարչութեան կողմէ, ընկ. Վ. Դարպասեան Հ. Ե. Դ. Կ. վարչութեան կողմէ, ընկ. Գ. Մխիթարեան «Հայրենիք»-ի խմբագրութեան… եւ այլն: Այս տպաւորիչ եւ յուզումնալից հաւաքոյթէն ետք, ներկաները իրենց ցաւակցութիւնը յայտնեցին հանգուցեալին սգաւոր ընտանիքին: Հաւաքոյթը փակւեցաւ Տ. Արսէն քհնյ. Սիմէոնեանցի աղօթքով եւ «Հայր մեր»-ով, որ երգւեցաւ ներկաներուն կողմէ: Ընկ. Տաղլեան շնորհակալութիւն յայտնեց ՀՕՄ տիկիններուն, իրենց պատրաստած ճաշին եւ սպասարկութեան համար, կարգադիր յանձնախմբին՝ որ ամբողջ շաբաթ մը աշխատած էր եւ հսկած յուղարկաւորութեան կարգադրութեանց վրայ, ինչպէս նաեւ ներկաներուն, որոնք հակառակ ձիւնին ու աննպաստ կլիմային, հեռաւոր քաղաքներէ եկած էին: Դրոյի յուղարկաւորութիւնը եղաւ համազգային վշտի արտայայութիւն մը եւ սիրոյ ու խոր յարգանքի արժանավայել եւ անմոռանալի ցոյց մը, որ իր նախընթացը չէ ունեցած»: (Նոյն տեղում` էջ 410-411):

Այս բացառիկ յուշը եւս մէկ անգամ փաստում է, թէ ազգանւէր մարդուն ինչպէս է վերջին հրաժեշտ տալիս հայ մարդը եւ յիշում նրա յիշատակը: Եւ այս բացառիկ իրադարձութիւնը կատարւում էր հայրենիքից դուրս՝ ԱՄՆ-ում:

Բոստոնում յուղարկաւորւելուց յետոյ մօտ կէս դար անց՝ 2000 թւականի մայիսի 28-ին, Դրօն վերայուղարկաւորւում է հայրենիքում: Նրան վերայուղարկաւորում են Ապարանի ճակատամարտի յուշահամալիրի տարածքում: Դա այն վայրն էր, որտեղ Դրոյի հրամանատարութեամբ հայկական զօրքերը ջախջախեցին թուրքական բանակին եւ դրեցին Հայաստանի Առաջին Հանրապետութեան հիմքերը:

168.am