Հարցազրոյց՝ Լիբանանում լոյս տեսնող «Ազդակ» օրաթերթի գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեանի հետ:

«Լիբանանցին այսօր համոզւած է արտաքին ուժերի միջեւ ընդհանուր համաձայնութիւն եթէ չլինի, ուրեմն Լիբանանեան համախոհութիւնը նոյնպէս չի գոյանայ. Լիբանանում վերահսկելի քաոսի տեսութիւնը իրականութիւն կը դառնայ»

–Լիբանանը շարունակում է մնալ առանց նախագահի եւ կանգնած է սահմանադրական վակուումի առջեւ, որը կարող է բարդացնել երկրի արդէն իսկ ծանր ճգնաժամը, նախագահի բացակայութիւնը կարո՞ղ է բռնութեան, քաոսի պատճառ դառնալ:

-Իրավիճակը բաւական բարդ է եւ ոչ միայն նախագահի պաշտօնն է թափուր, այլ կառավարութիւնն է հրաժարական տւել, վարչապետը եւս: Կառավարութեան մի մասն է միայն հաւաքւում ընթացիկ աշխատանքները իրականացնելու: Կենտրոնական բանկի կառավարչի պաշտօնավարման ժամկէտը աւարտւել է, եւ նոր նշանակում չի եղել, որովհետեւ կառավարութիւնը լիարժէք չի աշխատում, իսկ խորհրդարանը հաւաքւում է պարզապէս մի օրակարգի շուրջ՝ նախագահի ընտրութեան օրակարգը, որովհետեւ Լիբանանի սահմանադրութեամբ նախագահը ընտրւում է խորհրդարանի միջոցով, եւ այժմ թեկնածուի շուրջ չկայ համախոհութիւն: Լիբանանը, գիտէք համայնքային երկիր է պէտք է հիմնական ուժերի միջեւ ընդհանուր համաձայնութիւն լինի նախագահի թեկնածուի շուրջ: Վերահսկելի քաոսի տեսութիւնը իրականութիւն է դառնում: Այսինքն՝ իրաւապահ մարմինները վերահսկելի են դարձնում հասարակական կեանքը եւ հասարակակարգը: Բայց նաեւ տնտեսական եւ ֆինանսական ծանր պայմանները, սղաճը, այն պայմանները, որոնք ժամանակին գործի հանեցին զանգւածներին, հասարակական հարցերը յանգեցնելով ծանր իրավիճակի, այսօր եւս առարկայական են, այդուհանդերձ, նման ցոյցեր չկան, բայց եւ չի բացառւում: Որովհետեւ գիտէք կարելի է դէպքերին հետեւելով հաստատել, որ Լիբանանը դժբախտաբար ոչ միայն պետական-քաղաքական առումով հեռակառավարւող երկիր է, այլ Լիբանանի հասարակութիւնը եւս ըստ երեւոյթի հեռակառավարւում է՝ արտաքին միջամտութիւնները մեծ դեր ունեն այդ զանգւածներին ոտքի հանելու առումով: Իրողութիւնը եւ ընդհանուր համայնապատկերը այս է, ցնցումները չեն բացառւում, բայց չեմ կարծում մեծ բռնկման կը գնան, որովհետեւ կայ լարւածութիւն, բայց միաժամանակ զսպիչ գործօններ, որպէսզի իրավիճակը վերահսկողութիւնից դուրս չգայ:

-Այսօր ինչպէ՞ս են տարածաշրջանային եւ միջազգային դերակատարներն ազդում կամ միջամտում Լիբանանի քաղաքական գործընթացներին:

-Գիտէք, համայնքները այստեղ գլխաւոր խաղացողների, միջազգային-տարածաշրջանային ուժերի հետ ուղղակի առնչութիւն ունեն եւ դա պարզ է: Լիբանանցին այսօր համոզւած է արտաքին ուժերի միջեւ ընդհանուր համաձայնութիւն եթէ չլինի, ուրեմն մեր լիբանանեան համախոհութիւնը նոյնպէս չի գոյանայ: Փաստօրէն, տարբեր երկրներ՝ Ֆրանսիան, Սաուդական Արաբիան, Իրանը, բոլորը ներգրաււած են եւ մեծ ազդեցութեան գօտիներ ունեն: Համայնքները եւ գործող գլխաւոր ուժերը ուղղակի կապւած են, բնականաբար համոզումը համակողմանի է, որ գլխաւոր խաղացողները ընդհանուր համախոհութեան պէտք է հասնեն: Որոշ առումներով դրական միտումներ է նկատւում, մասնաւորապէս, երբ Սիրիան մեկուսացումից դուրս եկաւ, արաբական Լիգա վերադարձաւ: Ի վերջոյ հակառակ պատերազմին, սիրիական պետութեան ազդեցութեան գօտին վերաձեւաւորւեց եւ ազդեց համաարաբական ընդհանուր համաձայնութիւնների միտումներին, որը նաեւ հեզասահ չէ: Այսօր զուգահեռ նաեւ Իրանի եւ Սաուդական Արաբիայի միջեւ յարաբերութիւնների բնականոնացման միտումներ է արձանագրւում, այդ առումով եւս որոշ լաւատեսութիւն կայ, բայց ըստ երեւոյթի այդ գործընթացը դանդաղ է ընթանալու եւ այստեղ Լիբանանը օրակարգի առաջին կէտը չէ: Համաձայնութեան ընդհանուր մթնոլորտում Լիբանանը առաջնային օրակարգում չէ: 

-Պարոն Գանտահարեան, վերջին օրերն յատկապէս «Հեզբօլլահ»-ի եւ Իսրայէլի միջեւ հռետորաբանութեան կոշտացման միտում է արձանագրւում, արդեօք կարո՞ղ է այն նոր էսկալացիայի յանգեցնել, մասնաւորապէս, օրեր առաջ երբ լրացաւ լիբանանեան 33-օրեայ պատերազմի 17-ամեակը, երկուստեք սպառնալիքներ հնչեցին միմեանց նկատմամբ:

-Չեմ կարծում, որ լայնամասշտաբ պատերազմի կը վերածւի այդ լարւած հռետորաբանութիւնը: Չմոռանանք, որ Լիբանանի հարաւային շրջանը ամիսներ առաջ Իսրայէլը հրթիռակոծեց, բայց անմիջապէս «Հեզբօլլահ»-ը յայտարարեց, որ դրա պատասխանատուն իրենք չեն եւ աւելի շատ այն պաղեստինեան խմբակցութիւններին վերագրւեց, եւ սահմանափակ միջադէպերով սահմանափակւեց, որը նշանակում է, որ կայ ընդհանուր լուռ համաձայնութիւն, որ չպէտք է գնալ լայնամասշտաբ գործողութիւնների, այլապէս եթէ նման որոշում չլինէր բոլոր կողմերը կառիթաւորւէին, բայց կարծում եմ, նաեւ որ այս ընդհանուր համաձայնութիւններից Իսրայէլը գոհ չէ, որովհետեւ Իրանի հետ լարւածութիւնը, ներարաբական լարւածութիւնը, վերջի վերջոյ բխում են Իսրայէլի շահերից: Այսօր համեմատաբար Արեւմուտքի եւ Թեհրանի երկխօսութիւնը որոշ համաձայնութեան միտումները Սաուդական Արաբիա-Իրան, Արաբական երկրներ-Իրան կապերը այս բոլորից Իսրայէլը գոհ չէ, եւ ցանկանում է լարւած տարածաշրջան, սակայն ոչ իր ուղղութեամբ, պարզ ձեւակերպմամբ բոլորի անհանգստութիւնը իր հանգստութիւնն է: Միւս կողմից նկատելի է որոշ արաբական երկրների եւ Թել Աւիւի միջեւ յարաբերութիւնների հաստատման փուլ, որը արագ սկսեց, բայց հիմա դանդաղել է: Առայժմ նախադրեալներ չկան, լարւած հռետորաբանութիւնը վերածելու լայնամասշտաբ ռազմական գործողութիւնների:

-Պարոն Գանտահարեան, վերադառնալով Լիբանանում ստեղծւած քաղաքական վակուումին, ըստ Ձեզ որո՞նք են քաղաքական փակուղուց դուրս գալու եւ նոր կառավարութիւն ձեւաւորելու հնարաւոր սցենարներն ու լուծումները։

-Բարդ է կանխատեսել, որովհետեւ դեռեւս նախագահի ընտրութեան քաղաքական պահը հասունացած չէ, որովհետեւ նաեւ նախագահի չափ կարեւոր է վարչապետի պաշտօնը զբաղեցնող անձը: Զամբիւղային համաձայնութիւնը այն մասին է, որ նախագահից յետոյ քաղաքական ի՞նչ լիազօրութիւններով պէտք է օժտւած լինի վարչապետը: Այս բոլորին զուգահեռ կայ նաեւ համակարգի փոփոխութեան ընդհանուր միտումներ, զանգւածային ցոյցերը շատ ուղղակի էին, պահանջում էին համայնքային պետութիւնից անցում կատարել, քաղաքացիական պետութեան, որը հիմա շրջանառութեան մէջ է, եւ ակտիւ քննարկւում է ապակենտրոնացման դրութիւնը: Միաժամանակ աւելի լուրջ կերպով քննարկւում է ֆեդերատիւ համակարգը, համայնքների միջեւ տարբեր աշխարհագրական գօտիների համաձայնութեան դէպքում, բայց այդ ծրագիրը միայն որոշ հանգրւաններում է վերադառնում քննարկումների սեղանին: Այսինքն, համակարգի ընդհանուր փոփոխութեան յայտարարութիւններ են կատարւում այդ դէպքում նաեւ ուրեմն բոլորովին ուրիշ տեսք կը ստանայ այն, սահմանադրութիւնը եւ լիազօրութիւնները կը վերասահմանւեն, բայց դա երկար ճանապարհ է:

-Այսինքը, կարող ենք արձանագրել, որ լիբանանեան քաղաքացիական հասարակութեան պահանջն այդ համակարգային վերաձեւակերպումներն են:

-Այո, զանգւածային բողոքները, հասարակական հարցերով դուրս եկած շարժումները, քաղաքացիական տարբեր կազմակերպութիւնների պահանջը համայնքայինից անցումն է քաղաքացիական պետութեան: Սակայն հիմա, այդուհանդերձ, այդ օրակարգը հրատապ չէ, գործնականացման իմաստով: Այն եւս երկարատեւ պրոցես է:

-Պարոն Գանտահարեան, ինչպէ՞ս է կարող Լիբանանը լուծել իր տնտեսութեան փլուզման, արժոյթի արժեզրկման, գնաճի, պարտքի եւ աղքատութեան հետ կապւած խնդիրները: Լիբանանում հիմնական ծառայութիւնների մատուցումը ապահովո՞ւմ է՝ առողջապահական, կրթական, էլեկտրականութեան եւ այլն:

-Վերահսկելի քաոսը հէնց այս մասին է, որ ձեր նշած կէտերը բոլորը Լիբանանում կազմաքանդւած չեն, անշուշտ թերի են, բիւջէի շատ լուրջ խնդիր ունի Լիբանանը, իր արժոյթի բազմապատկման լուրջ խնդրի առջեւ է կանգնած, բայց ճգնաժամային իրավիճակում է, որոշ կայունացման երեւոյթներ կան: Ամէն ինչ դոլարի հիման վրայ է որոշւած, եւ մարդիկ ու մասնաւոր ընկերութիւնները սկսել են, դոլարի հիման վրայ աշխատել: Գիտէք բանկային, արժոյթային համակարգը կաթւածահար է, բայց երկրում ի վերջոյ առեւտրային, նիւթական գործունէութիւն կայ: Սա շատ հետաքրքիր երեւոյթ է եւ գուցէ նաեւ տնտեսագիտութեան մէջ իբրեւ լիբանանեան մոդել, անհրաժեշտ կը լինի լայնամասշտաբ ուսումնասիրութիւն, թէ ինչպէս 21-րդ դարում երբ ամէն ինչ էլեկտրոնացւած է, դրամական շրջանառութիւնը կանխիկացւած ձեւով ինչպէս կարելի է կիրառւել այն Լիբանանում: Լիբանանը նաեւ հաւաքական հմտութիւն ունի` պետութիւն եւ հասարակութիւն արագ յարմարւելու նման ճգնաժամային իրավիճակներում, այդ թւում նաեւ լիբանանահայերը:

Ինչ վերաբերում է էլեկտրականութեանը, ապա պետութեան տրամադրածն է կիրառւում, եւ բոլորը յատուկ մասնաւոր, էլեկտրականութեան շարժիչները ունեն, կը բաժանորդագրւեն եւ փաստօրէն ստանում են շուրջօրեայ էլեկտրականութիւն, բայց նրանք, ովքեր վճարունակ չեն, անշուշտ չեն կարող օգտւել, եւ մեծ է այն խաւը, որը վճարունակ չէ, ու նւազագոյն ձեւով է օգտւում այդ ծառայութիւններից: Կրթական համակարգը եւս մեծ հարւած է ստացել, որովհետեւ ուսուցիչների աշխատավարձները չնչին են այսօր եւ դա եւս խնդիր է: Որոշ տարրեր ցանկանում են մեկնել երկրից եւ ուրիշ քաղաքներում շարունակել ուսումը: Փաստօրէն, այն ինչ, որ պետական է խեղճացած վիճակի մէջ է ե՛ւ բիւջէի, ե՛ւ կազմակերպւածութեան առումով, բայց զուգահեռ մասնաւոր հատւածները աշխատում են: Օրինակ՝ ապահովագրական ընկերութիւնները աշխատում են, եւ մարդիկ օգտւում են, հիւանդանոցային ծառայութիւններից այդպէս, աշխատում են նաեւ ոչ կառավարական կազմակերպութիւնները, որոնք օժանդակում են մարդկանց: Լիբանանցի Սփիւռքեան զանգւածը եւս կարեւոր դերակատարութիւն ունի, որոնք իրենց Լիբանանի ընտանիքներին աջակցում են դրսից եւ աւելի է կարեւորւում նրանց օժանդակութիւնները, թէկուզ խաւեր կան, որոնք այդ օժանդակութեամբ են ապրում:

Զրոյցը՝ ՍԻՒՆԷ ՖԱՐՄԱՆԵԱՆԻ