ՍԷԹՕՆ, ԺԱՄԱՆԱԿԻ ԿԱՆԳԱՌԸ, ՈՒ ԳՆԱՑՔԻՑ ՈՒՇԱՑՈՂ ՄԵՐ ԹԱՏՐՈՆԻ ՏԵՍԱԿԸ

ՀԱՏԻՍ

 

Մեր վերջին համարներից մէկում տեղեկացրել էինք, որ Հ.Մ.Ա.Կ.–ի 80-ամեակի յանձնախմբի ներկայացուցչների հետ թերթիս խմբագրութիւն էր այցելել նաեւ յոբելեանական միջոցառման գեղարւեստական ղեկավար՝ դերասան–բեմադրիչ Սեդրակ Գոջամանենաը:

Սեդրակ Գոջամանենաը, նոյն ինքը Սէթօն իրանահայ լսարանին յայտնի է ոչ միայն իր հիմնադրած «31+1» նախագծով, այլ բեմականացրած ներկայացումներով, բեմականացրած յոբելեանական եւ ամեակների միջոցառումներով, հրատարակած բանաստեղծութիւնների ժողովածուներով եւ կազմակերպած թատերական դասընաթացներով: 

Սէթոյի հետ զրուցել ենք նրա վերջին աշխատութիւնների ու բեմային նախագծերի շուրջ: Ընթացքում շօշափւել է նաեւ «մշակութային քաղաքականութիւն» հասկացութեան թեման, ինչի ճակատագիրն իրանահայ ռեժիսորի կարծիքով արդէն վճռւած է կամ որոշւում է սոցիալական ցանցերի ու մեդեայի միջոցով:

Հարց – Ոնց որ անցեալի մասին ապագայի ժամանակներով հարց տւած լինես, եթէ «Արարատ»-ի 80-ամեակի միջոցառման մասին հարցնես՝ այս անգամ ինչով է զարմացնելու Սէթօն իրանահայ հանդիսատեսին: Չէ որ մեր այս զրոյցը հրապարակւելու է դրանից յետոյ միայն:

Սէթօ – Ֆորմատը թոյլ չի տայ զարմացնել: Պատմական հողի վրայ պատմութիւններով շատ միջոցառումներ եմ արել: Ապրիլ 24-ի, «Արարատ»-ի 65 եւ 70-ամեակների, Դաշնակցութեան տարեդարձ եւ այլ թեմաներ: Ոնց որ ինքդ քեզ դէմ մարտահրաւէր նետած լինես, երբ ամէն  անգամ եւ վաւերագրական թեմա ես ընտրում մտածում ես ներկայացման ձեւը նախկինից տարբեր լինելու մասին: Ժամանակները փոխւել են: Լսարանն այլեւս 10 տարի առաջւանը չէ: Ես նոյնպէս տասը տարի առաջւայ Սէթօն չեմ: Այս մեդիայի ռիթմով են լարել լսարանի համբերութիւնը: Այնպէս, որ եթէ երկու բառով ասելու լինենք, ապա վաւերագրական՝ մի քիչ էլ էմոցիոնալ նոտաներով:

Հարց – Ճարտար ու սրամիտ լուծումները միշտ չէ, որ ամենաճիշտն են: Չի մտահոգում այն փաստը, որ օրւայ ճաշակը կարող է նաեւ իրենը թելադրի արւեստին…

Սէթօ – Իմ ասածը մի քիչ այլ էր: Գաղափարն ու ասելիքը մի բան է, իսկ դրա ներկայացման մեթոդն ու ձեւն այլ բան: Այսօր եթէ սոցիալական ցանցերում ու ինստագրամներում քեզ տրւած է մէկ րոպէանոց առիթներ տեսանիւթ ու հոլովակ տեղադրելու, ապա պիտի հետեւութիւն անել, որ դա լսարանի համբերութեան բաժակն է, որից այն կողմ կը լցւի: Իսկ քեզ պէտք է բաժակի կէսը միայն, որ ծարաւն էլ մնայ, նոյնիսկ երբ ծարաւ ես կոտրում… Իսկ թէ ով է որոշում ինչով ու ինչպէս ուր ուղեկցել հասարակութեանը՝ «էդի հաստատ մենք չենք: Բայց փաստացի կերպով յաջողութեամբ անում են»…

Հարց – Չգիտես ինչի ձեր ասածներից այսպէս է հասկացւում, որ նպատակ ունէք 15-ից 25 տարեկան լսարանի համար միջոցառում կազմակերպել:

Սէթօ – Գիտէք ինչ: Մայրս 70 տարեկան է, բայց օրւայ զգալի մասն անց է կացնում ինստագրամում, ինչպէս միւս բոլորը: Բոլորս ենք դարձել սոցմեդիայի բնակիչ: Հետեւաբար միայն մինչեւ 25 տարեկանները չեն: Նման միջոցառումներն ունենում են նաեւ մնայուն լսարանը, ովքեր արդէն առիթը կունենան համեմատելու անցեալի հետ…

Հարց – Իսկ, եթէ բնութագրելու լինէք տասը տարի առաջւայ մարդուց տարբերւող այսօրւայ Սէթօին:

Սէթօ – Ունեմ անցեալի միջոցառումների փորձն ու ստացած արձագանգները: Ժամանակի ընթացքը եւս իրենն է անում: 80-ամեակի միջոցառման տեքստը պատրաստելիս ուսումնասիրել եմ բոլոր այդ ամեակների միջոցառումների  տեքստերն ու դարակները: Խորացել եմ 5-ամեակի, 10-ամեակի, 30-ամեակի, 50-ամեակի եւ միւս բոլոր ամեակների խօսքերի վրայ: Ընթերցել եմ նաեւ Յակոբ Կարապենցի, Անդրէ Ամուրեանի ու նրանց յաջորդած վարժութիւնների գրութիւններն ու նոյն առիթներով կազմւած արձանագրութիւնները: Այդպէս տեսանելի է դառնում նաեւ լեզւի կրած փոփոխութիւնները: Նոյնը կարելի է նկատել նաեւ «ԱԼԻՔ» օրաթերթի կիրառած լեզւում, կամ լուրերի հատուցման ձեւում: Չգիտես արդե՞օք նահանջ ենք ապրում: Ամէն բան փոխւելու վրայ է: Իմ դէպքում վերջին տասը տարին ապրել եմ Հայաստանում: Երեւանի բեմերի տեմպով եմ մտածում: Իսկ երբ եղաւ 80-ամեակի առաջարկութիւնը, սկսեցի մտածել այն մասին, որ գուցէ իրանահայութեան մօտ կայ այնպիսի փոփոխութիւններ, որի մասին պատկերացում չունեմ: Յատկապէս սփիւռքեան պայմաններում կազմակերպչական կեանքի փոփոխութիւններն են նկատելի: Պէտք եղաւ մի անգամ գալ ու ծանօթանալ խմբերին ու նոր միջավայրին: Մի խօսքով, աշխարհն արագ տեմպերով է փոխւում ու փոխում է ամէն բան: Մենք եւս բացառութիւն չենք:

Հարց – Չգիտես ինչու սկսում եմ մտածել որ բացասական երանգ կայ նշւած պատասխաններում:

Սէթօ – Ասացի արդեօք նահանջ ենք ապրում: Սա չի նշանակում, որ նահանջ ենք ապրում: Ուղղակի եթէ ժամանակին հայերէնի լաւ իմացութիւնը բացատրւում էր երկար բարակ նախադասութիւններով ու ստորակէտերով, ածականներով եւ նման բաներով, ապա այսօր ողջ աշխարհն է անցել կարճ ու լակոնիկ խօսքի: Դա ժամանակի թելադրանք է, զարգացում է, թէ ինչ, չգիտեմ: 16-րդ դարի դասական գրականութիւնն իր շքեղ ածականներից սկսած այսօրւայ Լեսլի Այւազեանի երկու բառանոց դիալոգների թատերգութիւն… այստեղ նկատելի է ժամանակի հետ համընթաց զարգացումն ու առաջ գնալը… Այնպէս, որ եթէ Լեսլի Այւազեանը Շեքսպիսի պէս չի գրում գուցէ անկում չէ: Այ սրա պատասխանն է, որ չգիտենք:

Հարց – Տեղափոխւենք Հայաստան: Սէթօն իրանահայ բեմում նաեւ թատերգութիւն էր գրում: Հայաստանեան բեմերում ինչպէս են ընկալում Սէթօին:

Սէթօ – Հայաստանում ես թեքստ չեմ գրում: Միշտ զգուշացել եմ լեզւամտածողութեան տարբերութիւններից: Կառոյցը ես եմ որոշում, իսկ գործը վստահում եմ սենարիստին ում հետ աշխատում եմ: Ի վերջոյ այնտեղ՝ Հայաստանում բեմը աշխատելու միջոց է: Միջավայրը արհեստավարժ, դերասանների ապրուստի միջոց, եւ մի խօսքով ամէն բան պէտք է արւի իւրաքանչիւրի վարկանիշը չգցելու եւ տոմսարկղի հաշւարկներով:

Հարց – Յարմար պահ  է թեման շրջանցելու համար: Ինչ որ տեղ խօսում էք այն դրւածքի մասին, ինչը նաեւ մշակութային քաղաքականութեան արդիւնք է: Նման ճանապարհ ուրւագծելու համար մեզ ինչ է պէտք, իհարկէ  ըստ Սեթօի:

Սէթօ – Իրականում մշակութային քաղաքականութիւն չունենալը մեզ պէս համայնքներին, որտեղ թւային աճը բացասական է, կամ արտագաղթի տարբեր ալիքներ է տեսել, եւ այլն եւ այլն, ամենայն պատասխանատւութեամբ կարող եմ ասել, որ Հայաստանի Հանրապետութիւնում եւս չկայ մշակութային քաղաքականութիւն, բառիս ուղիղ իմաստով:

Իմ կարծիքով Հայաստանի վերանկախութիւնից յետոյ Հայաստանում տարածւեց մարդկանց իրենցից անջատելու քաղաքականութիւն: Հայաստանում եթէ ինչ որ մշակութային փայլ կար, ապա դա պէտք է անկեղծօրէն նշել, որ առաջացել է սովետական շրջանում: Իսկ վերանկախացումից յետոյ, պատկերացրէք, ամէն բան իջաւ «Մեր բակը» յայտնի հեռուստաֆիլմի մակարդակների: «Լաւ տղայ» ասածը հէնց այդպէս մուտք գործես կինեմատոգրաֆիայի դաշտ ու աւիրեց եղած-չեղածը, մինչ այդ ձեւաւորւած ճաշակն էլ հետը: Նոյնը կարելի է ասել «Կարգին հաղորդում» ծրագրի մասին: Կատակով յայտնի դարձած անձանց լեզուն մուտք գործեց նաեւ քաղաքական դաշտ: Այնպէս, որ այսօր 80-քանի տոկոս քւէ ունեցող այսինչը եւս «կարգինից» է մէջբերումներ անում, նոյն տոնայնութեամբ… Էլ չասենք, որ այդ հաղորդավարներից մէկը նոյն միջավայրի հաշւին ընտրւեց քաղաքապետ: Եղել է այդ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ-ը, բայց փչացնելու-քանդելու համար…

Հարց – Ասենք Սէթօն չի գնացել Հայաստան, ու մնացել է Թեհրանում: Ինչ էր փոխւելու նրա մօտ, կամ ինչ չէր փոխւելու:

Սէթօ – Կարող եմ ասել Իրանում նոյնն է կատարւում այժմ, ինչ 90-ականներին Հայաստանում արեցին: Ամէն բան գնում է դէպի կոմերսիոն ուղղութեամբ: Ես խօսում եմ թատրոնի մասին, որտեղից գալիս եմ: Իրանական բեմերում եմ եղել մինչեւ Հայաստան գնալս: Թատերական նոյն գործիչները, որոնց կարող էիր ներկայացնել, որպէս արւեստի ու թատրոնի բացառիկ գործիչներ, այսօր անցել են շուկային դուր գալու միջոցների… գնում է շուկայական մեծ մրցոյթ, որտեղ երկրի մեծութեան բերումով մեծ գումարներ են լինում նաեւ:

Հարց – Իսկ համայնքայի՞ն:  

Սէթօ – Վերջին տարիներին դժբախտաբար կտրւած եմ եղել մեր բեմը դիտելու առիթներից ու անհաղորդ եմ մնացել: Բայց հետեւել եմ լուրերին: Համայնքը շատ բախտաւոր պիտի զգայ իրեն, որ Էրւին Գալստեանի պէս երիտասարդ ունի: Հետեւել եմ նաեւ Բիայնա Մահմուդեանի բեմադրած «Ապակէ Գազանանոց»-ի լուրերին: Հաւանում եմ այդ ընթացակարգը: Հիմա էլ «Նազար 2024»-ի մասին են խօսում: Պիտի ասեմ, որ ես այս աստիճան ֆորմալիստական նորարարութիւն չեմ արել, ինչքան Էրւինն է անում «Նազար 2024»-ում:

Հարց – Վերջապէս Սեթօն որտեղ էր կանգնելու:

Սէթօ – Չեմ կարող ասել: Արւեստի դպրոցի (Հ.Մ.Ա.Կ.-ի Արւեստից միութեան) «Մկստան» մանկապատանեկան խմբի հետ էի մնալու հաստատ: Բայց հաստատ իրանական բեմ կը մտնէի: Իսկ ինչ կը լինէր անել, կամ ինչպէս էի շարունակելու, բնականաբար ասել չես կարող:

Հարց – Խօսեցիք շուկայի ազդեցութեան եւ այսօրւայ բեմական իրականութեան մասին: Իսկ մեր դէպքում, մեր իրանահայ արւեստագէտը հէնց մշակութային քաղաքականութիւն չունենալու արդիւնք է համարում նաեւ  շուկայ դուրս չգալու փաստը: Ոմանք մտածում են նման ճանապարհներով է, որ կարելի է զարկ տալ արւեստին: Եթէ պիտի որոշել, ապա ձեր նշածն ու ոմանց պահանջը մեզ ո՞ւր պիտի ուղեկցի:

Սեթօ – Մենք այդքան չկանք, որ որոշենք: Նոյնիսկ շուկան չէ որոշողը: Իմ կարծիքով կայ քաղաքական ու հասարակական յատուկ կենտրոնների որոշումները: Բարդ հարց է, աւելի բարդ պատասխանով: Բայց կարծում եմ մշակութային գործիչի պարտքը, պարզ խօսելն ու բացատրելն է նաեւ: Ժամանակին կեցաղային իրերը որոշիչ էին ու նեկայացնում էին անձի էութիւնը նաեւ: Իսկ այսօր այդ ժամացոյցներով ու զարդերով չէ, որ պայմանաւորւած է մարդկանց կեանքը: Բայց հաստատ հեռախօսն ու սմարտֆոնը առաջնային է ու այսօրւայ կեանքի համար համարւում է որպէս անհրաժեշտութիւն: Օրինակ Արամայիս Աղամալեանի ժամանակներում չեն եղել նման  ծախսեր, որ, ասենք VPN-ի ու հեռախօսի ու ինտերնետի ծախսերն էլ իր կենցաղային ծախսերի թւում ունենար: Հետեւաբար շուկան այսօր աւելի ազդեցիկ է մեր կեանքում քան անցեալում էր: Մարտահրաւէրներն էլ են փոխում արւեստի ու մշակութային քաղաքականութեան հարցում: Ինքն այնքան է նւիրւել ժամանակին մեր արւեստին, որ նրա վախճանից յետոյ երկար ժամանակ ոչ մէկին չյաջողւեց բացը լրացնել: Նոյնն է ասւում նաեւ շատերի դէպքում, որ եթէ չլինի այլեւս բացը լրացնել չես կարող: Դուք խօսում էք մշակութային քաղաքականութեան մասին, ու պէտք է իմանանք, որ շատ մարդիկ կան, որոնց վրայ է կառուցւած մեր դրւածքը: Ու եթէ յանկարծ այդ մարդը չլինի, կամաց կամաց փլւել է սկսում..

Հարց – Կոպիտ իրականութեան մասին եմ ուզում հարց տալ: Հասարակութեան մէջ կայ այն շերտը, ում կարծիքով «ինքը մէկա ապրելու ա, անկախ դրանից որ թատրոնն ու պարն ու երգը լինի թէ ոչ»:

Սէթօ – Ամէն բան չէ, որ պէտք է փորձելու կարիքն ունենաս, որ յետոյ ապացուցես դրա չլինելը կործանիչ ազդեցութիւն կունենայ:  Արի ու վեց ամիս մի կազմակերպիր: Պէտք չի լինելու ասելը, որ համակարգը նոյն պատճառով փլւել է սկսելու: Ասողի ապահովութեան աուրան էլ հետը: Կովիդը մեզ օրինակ: Դրանից յետոյ աշխարհում դժւար եղաւ ոտքի կանգնեցնել հասարակութիւններին, իսկ մեր դէպքում բոլոր կազմակերպւած ձեռնարկները լեփլեցուն դահլիճներով են եղել: Մեր համայնքի նկարագիրն է այդպիսին:

Հարց – Ձեր ներկայ աշխատանքների մասին հարցով փակենք զրոյցը:

Սէթօ – Իրականում իմ ներկայացուները գնում են երեւանեան բեմերում: Արդէն պատրաստւում եմ «Շանթ» հեռուստաընկերութեանն աշխատակցել: Փետրւար ամսից Սըթ-կոմային  նախագծով ենք եթեր դուրս գալու: «Խոպանի տեսութիւն» է կոչւում նախագիծը:

Հարց – Սէթօն իրանահայ համայնքի տւած արդիւնք է, թէ՞ ինքն է այդպէս բարձրացել:

Սէթօ – Անկասկած համայնքի ծնունդն եմ:

Հարց – Այլ մօտեցմամբ՝ մշակութային քաղաքականութեան արդիւնք:

Սէթօ – Կայ նաեւ անձի մօտեցումներն ու ինքնազարգացման անցած ճանապարհը: Յիշեմ այն օրերը, երբ որոշեցի դառնալ բեմադրիչ: 2005 թւականին գրական խումբ ունէինք՝ «Մեր անկիւն»-ը:  Կարապենցի 80-ամեակին էինք պատրաստւում ու ես առաջարկեցի ներկայացում բեմադրել «Ադամի գիրքը» պատմութեան հիման վրայ: 21 տարեկան այս երիտասարդին վստահեցին բեմն ու եղաւ այդ երեւոյթը: Յետոյ բռնեցի թատրոնի արհեստավարժ ուղին, քանի որ մինչ այդ Հայաստանի ԲՈՒՀ-երում  թատրոն սովորելու կարճատեւ փորձը կար նաեւ: Եթէ չլինէին համայնքային հնարաւորութիւններն ու առիթները, գուցէ նման բան չլինէր, կամ էլ լինէր… ինչ իմանաս: