Վարդան Օսկանեան. «Միջանցքի նարատիւը պէտք է թաղւէր այն պահից ի վեր, երբ Լաչինի միջանցքն անիմաստ դարձաւ»
«ԱԼԻՔ» – «Բոլոր տրամաբանութեամբ՝ այսպէս կոչւած «Զանգեզուրի միջանցք»-ը այլեւս չպէտք է լինի բանակցութիւնների առարկայ, առաւել եւս՝ գոյաբանական սպառնալիք Հայաստանի ինքնիշխանութեանը։ Այն ծագել է 2020 թւականի նոյեմբերի 9-ի հրադադարի յայտարարութիւնից, որտեղ նշւում էր Հայաստանով անցնող ճանապարհ՝ ըստ էութեան հայելային կառուցւածքով Լաչինի միջանցքի համարժէք, որը մի ժամանակ կապում էր Հայաստանը Լեռնային Ղարաբաղի հետ»։ Այս մասին ֆէյսբուքեան իր էջում գրել է Հայաստանի նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանեանը՝ շարունակելով.
«Սակայն այսօր Լաչինի միջանցք այլեւս գոյութիւն չունի։ Չկայ նաեւ Լեռնային Ղարաբաղ՝ իր հազարամեակներ շարունակ այնտեղ բնակւող հայ բնակչութեամբ։ Այդ հայելային համադրութիւնը, որի միջոցով Ադրբեջանը փորձում էր արդարացնել իր պահանջները, վաղուց պէտք է փլւած լինէր՝ սեփական անհեթեթութեան ծանրութիւնից։ Այն, որ դա տեղի չունեցաւ, միակ պատճառը Հայաստանի դիւանագիտութեան լիակատար ձախողումն է։
Երբ Լեռնային Ղարաբաղը ենթարկւեց էթնիկ զտման, Փաշինեանն ու իր կառավարութիւնը ոչ միայն չմերժեցին միջանցքի գաղափարը, այլ լռութեամբ, խառնաշփոթ յայտարարութիւններով եւ վտանգաւոր զիջումներով լեգիտիմացրին այն։ Աւելին՝ հենց Փաշինեանն անձամբ բազմիցս ամրապնդեց Ադրբեջանի նարատիւը՝ յայտարարելով, թէ «Լեռնային Ղարաբաղը միշտ էլ եղել է Ադրբեջանի մաս»։ Այդ մի նախադասութիւնը նոյնքան կործանարար էր, որքան ցանկացած ռազմական կամ դիւանագիտական պարտութիւն։ Այն ոչ միայն ջնջեց Հայաստանի դիւանագիտական դիրքերը, այլեւ քանդեց իրաւական ու բարոյական հիմքերը՝ հետագայ ադրբեջանական պահանջներին դիմակայելու համար, այդ թւում՝ «ինքնիշխան միջանցքի» գաղափարին Սիւնիքի տարածքով։
Փոխանակ հակազդելու այդ նարատիւին՝ Հայաստանի վերլուծական եւ որոշ քաղաքական շրջանակները սկսեցին Սիւնիքի մասին խօսել որպէս գլոբալ ռազմավարական առանցք՝ պատկերացնելով այն որպէս կենսական ուղի՝ Ռուսաստանի դէմ պատժամիջոցները շրջանցելու, Չինաստանի «Մէկ գօտի, մէկ ճանապարհ» նախաձեռնութեան, Թուրքիայի պանթուրքիստական յաւակնութիւնների եւ Արեւելք-Արեւմուտք առեւտրային երթուղիների սպասարկման համար։ Այս կերպ նրանք Ադրբեջանի ձեռքը տւեցին հէնց այն աշխարհաքաղաքական արդարացումը, որի կարիքը ունէր երկկողմանի տարածքային ագրեսիայի համար։
Իրականութիւնն այն է, որ այսպէս կոչւած «Զանգեզուրի միջանցք»-ը նախեւառաջ նեղ, շահադիտական պահանջ է Ադրբեջանի կողմից՝ անխոչընդոտ մուտք ապահովելու իր արտատարածքային Նախիջեւանի մարզ։ Ցանկացած ինքնիշխան պետութիւն կարող է բանակցել տրանսպորտային հասանելիութեան հարցերի շուրջ։ Սակայն այն, ինչ Ադրբեջանը պահանջում է, շատ աւելի վտանգաւոր է՝ միջանցք արտատարածքային կարգավիճակով, որտեղ բացառւած կը լինեն Հայաստանի օրէնքները, մաքսային վերահսկողութիւնն ու անվտանգութեան մարմինների ներկայութիւնը։ Ոչ մի ինքնիշխան պետութիւն չէր համաձայնւի այդպիսի պայմաններին։ Եւ ոչ մի կոմպետենտ կառավարութիւն թոյլ չէր տայ, որ նման հարցն ընդհանրապէս մնայ օրակարգում։
Արտաքին քաղաքականութիւն իրականացնող ուժ, որը պաշտպանել կարող է ազգային շահերը, ոչ թէ արդարացնի դրանց կորուստը, ի սկզբանէ կարող էր չէզոքացնել այդ նարատիւը։ Միջանցքի խնդիրը հնարաւոր էր ներկայացնել որպէս տարածաշրջանային հաղորդակցութեան փոխադարձ վերագործարկման գործընթաց՝ հիմնւած ինքնիշխանութեան եւ իրաւազօրութիւնների փոխադարձ յարգման վրայ։
Եթէ այս կառավարութիւնն իսկապէս ռազմավարական խորաթափանցութիւն ունենար, ապա միջանցքի նարատիւը պէտք է թաղւէր այն պահից ի վեր, երբ Լաչինի միջանցքն անիմաստ դարձաւ։ Փոխարէնը՝ Փաշինեանի անհամահունչ քաղաքականութիւնը եւ Հայաստանի հիմնարար շահերը պաշտպանելու անկարողութիւնը վերածեցին այս ոչխնդիրը ազգային ճգնաժամի։
Հայաստանին այժմ անհրաժեշտ է ամբողջական դիւանագիտական վերագործարկում։ Բազմաթիւ այլ հարցերի կողքին՝ այս հարցը պէտք է ձեւակերպւի որպէս հաղորդակցութեան բացման տարածաշրջանային գործընթացի մաս՝ հիմնւած ինքնիշխանութեան եւ իրաւազօրութիւնների լիարժէք փոխադարձ յարգման վրայ։ Ցանկացած այլ լուծում դիւանագիտութիւն չէ։ Դա միակողմանի եւ անընդունելի զիջում է»։
