Հայաստանի վարչապետը փակուղու մէջ է

ԴԱՒԻԹ ԴԱՒԻԹԵԱՆ

Հայաստանի Ամերիկեան համալսարանի դասախօս

 

2025 թւականի յունիսի 4-ին, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը Երեւանի պետական համալսարանում կայացած ելոյթի ժամանակ, պատասխանելով ուսանողների լայնածաւալ հարցին, յայտարարեց. «Մենք կորցրել ենք մեր հայրենիքի մի մասը, բայց ձեռք ենք բերել պետութիւն»։ Ենթադրւում է, որ «մեր հայրենիքի մի մասը կորցնելուց» առաջ Հայաստանը պետութիւն չէր։

Մինչեւ Փաշինեանի իշխանութեան գալը 2018 թւականին, Հայաստանն աւելի շատ ինքնիշխան միաւորում էր քան այսօր, իսկ այսօր Հայաստանը յայտնւել է դիւանագիտական թակարդում։ Ինչո՞ւ։

Քննադատական վերլուծաբանները վարկածներ են առաջ քաշում՝ փնտրելով քաղաքական իրադարձութիւնների համար բացատրութիւններ եւ հիմնւելով առկայ ապացոյցների անաչառ գնահատման վրայ։ Սկզբում նշանակալի չթւացող իրադարձութիւններին յետ նայելը երբեմն հիմք է ստեղծում վարկածների համար, երբ դրանք դիտարկւում են աւելի երկար ժամանակային տիրոյթում։ Վարկածները անհրաժեշտ են, քանի որ դիտորդների եւ վերլուծաբանների մեծ մասը չի տիրապետում գաղտնի տեղեկատւութեանը։ Որպէս ժամանակակից օրինակ կարելի է դիտարկել այն, թէ արդեօք ԱՄՆ նախագահ Թրամփը տեղեակ է բոլոր գաղտնի իրադարձութիւններին, անկախ կարեւորութեան, թէ՞ նրան չեն հետաքրքրում նշանակալի իրադարձութիւնները։ Քչերը գիտեն իրական բացատրութիւնը. մնացածը վարկածներ են առաջ քաշում։

Հիմնական վարկածը, որ կարելի է ստորեւ քննել, հետեւեալն է.

Փաշինեանի իշխանութեան գալը Արեւմուտքի կողմից խրախուսւած բաց գոյնի յեղափոխութիւն էր՝ Հարաւային Կովկասում Ռուսաստանի ազդեցութիւնը թուլացնելու համար: Առաջարկւող փոխադարձ շահն այն էր, որ Արեւմուտքը կաջակցի Փաշինեանի իշխանութեան գալը՝ փոխարինելով ռուսամէտ գործող իշխանութեանը, բայց դա ունէր իր գինը: Երբ ռուսական ազդեցութիւնը նւազեց, Հայաստանին տրւած որեւէ խոստում կամ երաշխիք երբեք չիրականացաւ՝ Հայաստանին թողնելով միայնակ դիւանագիտական մարտահրաւէրների մէջ: Արեւմտեան պետութիւնները եւ իրենց սեփական «վերլուծաբանները» հայերին ասացին, որ Հայաստանը ստիպւած կը լինի զիջումների գնալ Լեռնային Ղարաբաղի հարցում՝ հարեւանների հետ խաղաղութիւն հաստատելու համար: Ոչ մի հայկական կառավարութիւն չէր կարող միակողմանիօրէն զիջել Լեռնային Ղարաբաղը եւ գոյատեւել: Այնուամենայնիւ, մինչ օրս պահպանւող նպատակային շրջանակներով հայերը կռւեցին, պարտւեցին եւ դուրս եկան զգալիօրէն թուլացած եւ բարոյալքւած վիճակում՝ աւելի քան չորս հազար երիտասարդ զինւորների զոհ տալով: Հայաստանը մասնակցեց Լեռնային Ղարաբաղի ծրագրւած պարտութեանը 2020 թւականին, որին յաջորդեց 2023 թւականին Լեռնային Ղարաբաղի հայերի ադրբեջանական էթնիկ զտումը՝ չեղեալ յայտարարելով տարածաշրջանում ռուսական խաղաղապահ զօրքերի մանդատը: Հայկական Լեռնային Ղարաբաղը դադարեց գոյութիւն ունենալ որպէս առանձին միաւոր։ Մինչ խաղաղութիւնը մնում է անհասանելի, հայկական ռեժիմը ամէն ինչ անում է հայրենասէր չթւալու համար, յարձակւում է ազգային խորհրդանիշների, այդ թւում՝ հայկական եկեղեցու վրայ եւ խոնարհւում Բաքւի թելադրանքների առաջ՝ անվերջանալի զիջումների շղթայով, որոնք բոլորն էլ միտւած են հայկական ինքնիշխանութիւնը նւազեցնելուն։

Այս վարկածը ապացուցելու կամ հերքելու բացայայտ ապացոյցներ գոյութիւն չունեն: Այնուամենայնիւ, ԱՄՆ-ի Խորքային Պետութիւնն ակնյայտօրէն ձգտում է Ռուսաստանի մասնատմանը միջնորդների միջոցով: Փաշինեանը 1999 թւականին դատապարտւել է քաղաքական զրպարտութեան համար: Նա տուգանւել է եւ մէկ տարւայ պայմանական ազատազրկման ենթարկւել: 2008 թւականին նա դատապարտւել է 7 տարւայ ազատազրկման՝ 2008 թւականի յետընտրական բռնութիւններում իր դերակատարման համար: Նա ազատ է արձակւել 2011 թւականի մայիսին՝ ընդհանուր համաներման շրջանակներում: Այս երկու իրադարձութիւններն էլ տեղի են ունեցել ռուսամէտ կառավարութիւնների ղեկավարութեամբ: Փաշինեանը դասական թեկնածու էր Հայաստանում արեւմտեան հակառուսական ծրագիրը իրականացնելու համար:

Արեւմուտքի Խորքային Պետութեան՝ ուկրաինական միջնորդական պատերազմը Ռուսաստանի դէմ չի յանգեցրել Ռուսաստանի մասնատմանը, այլ՝ հակառակը: Հետագայում Հայաստանն իրեն փակուղի է գցել՝ ո՛չ խաղաղութեան հասել, ո՛չ էլ պատերազմի բացակայութիւնը համարժէք է խաղաղութեանը: Թուրքիան եւ Ադրբեջանը, յատկապէս վերջինս, Լեռնային Ղարաբաղի յաջող նւաճումից յետոյ, փորձում են աստիճանաբար նւազեցնել Հայաստանի ինքնիշխանութիւնը: Ներկայումս ադրբեջանական ռազմական ստորաբաժանումները զբաղեցնում են Հայաստանի միջազգայնօրէն ճանաչւած տարածքի մօտ երկու հարիւր տասնհինգ քառակուսի կմ, եւ աւելի քան երեսուն հայկական գիւղեր այժմ լքւած են։ Փոխանակ Հայաստանը նախապաշտպանական քայլեր ձեռնարկէր վատագոյնին պատրաստ լինելու, այն յոյս ունէր լաւագոյնի, իսկ յոյսը աշխարհաքաղաքականութեան մէջ յաւերժական չէ։ Արեւմուտքի կողմից Ուկրաինային որպէս Ռուսաստանի դէմ պայքարող միջնորդի հետագայ զինելու համար Մինսկի 1-ին եւ 2-րդ համաձայնագրերի օգտագործումը պէտք է որ ակնարկ լինէր։ Այնուամենայնիւ, որպէսզի սա եւ այլ իրադարձութիւններ իրապէս ներկայացւէին, ինչպէս օրինակ՝ Վրաստանի Սահակաշւիլիի կողմից ՆԱՏՕ-ի միջամտութեան յոյսը 2008 թւականի վրաց-ռուսական պատերազմում, այս դասերը պէտք է խրախուսէին Հայաստանին մշակել ռազմավարական նպատակներ, այլ ոչ թէ սահմանափակւէին սոսկ գործարքային գործընթացներով, որոնք ծառայում են ուրիշների շահերին՝ միաժամանակ պահպանելով Փաշինեանի ռեժիմը իշխանութեան գլխին։

ԱՄՆ-ի Խորքային Պետութեան գործունէութեան մեծ մասը ծառայում է Ռուսաստանի փլուզմանը: Այսպիսով, այդ քաղաքականութեանը սատարող ամէն ինչ ակտիւօրէն քննարկման տակ է: Սա ներառում է ոչ միայն ուկրաինական ճակատի բացում ռուսական շահերի դէմ: Բաւական է կարդալ «Ռանդ» կորպորացիայի առաջարկութիւնները «Ռուսաստանի ընդլայնումը» աշխատութիւնում եւ 117-րդ էջում նկատել, թէ ինչպէս «Միացեալ Նահանգները կարող է փորձել համոզել Հայաստանին խզել յարաբերութիւնները Ռուսաստանի հետ», իսկ 118-րդ էջում՝ «Չնայած այս քաղաքականութեան հիմնական նպատակը կը լինի Ռուսաստանի ընդլայնումը, Վրաստանի, Ադրբեջանի կամ Հայաստանի հետ աւելի սերտ յարաբերութիւնները կարող են կարեւոր երկրորդական օգուտներ բերել Միացեալ Նահանգներին»: Ստորեւ բերւած են ապացոյցների նմուշներ, որոնք հաստատում են նշւած վարկածը:

• Ինչպէս երեւում է Wikileaks-ում, ԱՄՆ դիւանագիտական հեռագրերը ենթադրում են Վաշինգտոնի կողմից Հայաստանի նկատմամբ հետեւողական, ռազմավարական ճնշում՝ պատրաստելու հասարակական կարծիք, որն ընդունում է Լեռնային Ղարաբաղի հարցում փոխզիջումներ, այդ թւում՝ տարածքային զիջումներ՝ խաղաղութեան հասնելու համար: Կայ կրկնւող, նրբանկատ, բայց յստակ ձեւակերպւած ուղերձ, որ խաղաղութիւնը չի կարող գալ առանց Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցում զիջումների:
• Հայաստանում գրանցւած ոչ կառավարական կազմակերպութիւնների (ՀԿ) թիւը դեռեւս անյայտ է։ Մինչդեռ 2019 թւականի դրութեամբ Հայաստանի պաշտօնական թիւը կազմում էր 4222 ՀԿ եւ 1120 հիմնադրամ, 2023 թւականի աշնանը ռուսական աղբիւրների կողմից արւած պնդման համաձայն՝ Հայաստանում ՀԿ-ների թիւը գնահատւում էր մօտ 9000։ ՀԿ-ների այս թիւը համարւում է չափազանց մեծ մօտ երեք միլիոն բնակչութիւն ունեցող երկրում։ Արեւմուտքի կողմից հովանաւորւող ՀԿ-ների դերը գունաւոր յեղափոխութիւններում լայնօրէն ճանաչւած է։ Նիկոլ Փաշինեանը յայտարարել է, որ իր յաջողութիւնները ՀԿ-ներով է պայմանաւորւած, ինչը դասական մեթոդ է, որն օգտագործւում է արեւմտեան ոգեշնչմամբ բոլոր գունաւոր յեղափոխութիւններում։
• 2017 թւականին Նիկոլ Փաշինեանի կուսակցութիւնը Հայաստանի խորհրդարանին առաջարկեց Հայաստանը դուրս գալ Եւրասիական տնտեսական միութիւնից (ԵՏՄ), ինչը վկայում էր Ռուսաստանի հետ աւելի սերտ ինտեգրումից խուսափելու մասին։
• 2018 թւականին իշխանութիւնը ստանձնելուց ի վեր Փաշինեանն ունեցել է Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան հինգ տնօրէն, եւ վեց պետական պաշտօնեաներ մահացել են կասկածելի համարւող հանգամանքներում: Բացի այդ, 2018 թւականից ի վեր Փաշինեանի ղեկավարութեան ներքոյ ծառայել են չորս տարբեր պաշտպանութեան նախարարներ: Հիմնական նախարարութիւններում նման յաճախակի փոփոխութիւնները խոչընդոտում են հետեւողական քաղաքականութեան իրականացմանը:
• 2018 թւականի յուլիսին՝ իր ընտրութիւնից կարճ ժամանակ անց, Փաշինեանը դատապարտեց Իւրի Խաչատուրովին, ով Ռուսաստանի գլխաւորած Հաւաքական անվտանգութեան պայմանագրի կազմակերպութեան (ՀԱՊԿ) ղեկավարն էր, 2008 թւականին «հասարակական կարգը խախտելու» մէջ։
• 2020 թւականի պատերազմին նախորդող ամիսներին Փաշինեանը ՀՀ Սահմանադրական դատարանում կարեւոր պաշտօններում նշանակեց իր վարչակազմի նկատմամբ հաւատարմութեամբ յայտնի անձանց։ Այս նշանակումները դիտւում էին որպէս դատական համակարգում իշխանութիւնն ու ազդեցութիւնը ամրապնդելու քայլ, մասնաւորապէս՝ հաշւի առնելով Փաշինեանի կողմից 2020 թւականի Ղարաբաղեան պատերազմի ընթացքում եւ դրանից անմիջապէս յետոյ արտակարգ լիազօրութիւնների ստանձնումը։
• Մօտաւորապէս 10,000 սփիւռքահայեր կամաւորագրւել են որպէս զինւորներ 2020 թւականի Ղարաբաղեան պատերազմում, չնայած շատերին տեղեկացւած էր, որ մարտադաշտում իրենց օգնութեան կարիքը չկայ։
• 2020 թւականի հոկտեմբերի կէսերին Փաշինեանի եւ Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի, ինչպէս նաեւ Ադրբեջանի նախագահ Ալիեւի եւ Պուտինի միջեւ տեղի ունեցած մի շարք հեռախօսազրոյցներից յետոյ առաջարկւեց դադարեցնել մարտական գործողութիւնները։ Առաջարկը ենթադրում էր, որ հայերը կը պահպանէին խորհրդային դարաշրջանից ի վեր Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի մեծ մասի, ինչպէս նաեւ սահմանակից շրջանների նկատմամբ վերահսկողութիւնը։ Այն ներառում էր ռուս խաղաղապահների տեղակայում Լեռնային Ղարաբաղում։ Սակայն Փաշինեանը մերժեց առաջարկը՝ պնդելով, որ դա կը նշանակէր յանձնւել։ Նպատակը 2020 թւականի պատերազմի ծրագրւած պարտութիւնն էր. նման մերժումը անհրաժեշտ էր։
• 2021 թւականի փետրւարի 25-ին Հայաստանի գլխաւոր շտաբը պահանջեց Փաշինեանի հրաժարականը՝ վկայակոչելով 2020 թւականի Ղարաբաղեան պատերազմի ընթացքում եւ դրանից յետոյ անվճռականութիւնը։ Ի պատասխան՝ Փաշինեանը ազատեց գլխաւոր շտաբի պետին եւ նրա առաջին տեղակալին։ Նա նաեւ ազատեց կամ ձերբակալեց մի քանի մարտական գեներալների Հայաստանից եւ Ղարաբաղից։
• 2023 թւականի դեկտեմբերի 19-ին Հայկական Առաջին Հեռուստաալիքով հեռարձակւած հաղորդման ժամանակ Փաշինեանը պնդեց, որ Հայաստանը հզօրացնելու համար նախատեսւած ռեսուրսները միշտ ուղղորդւել են Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեանը աջակցելուն։ Նա նաեւ նշեց, որ ինքն ընտրւել է Հայաստանի, այլ ոչ թէ Լեռնային Ղարաբաղի վարչապետ։ Հարցազրոյցը ենթադրում էր, որ հայկական Լեռնային Ղարաբաղի բեռը թեթեւացւել է, ինչը տնտեսական օգուտներ է բերել Հայաստանին։
• 2024 թւականի փետրւարի 1-ին ուժի մէջ մտաւ Միջազգային քրէական դատարանի Հռոմի կանոնադրութեան վաւերացումը Հայաստանի կողմից։ Այս վաւերացումը նշանակում է, որ Հայաստանը համաձայնել է հետեւել Միջազգային քրէական դատարանի իրաւասութեանը, որը հնարաւոր է թոյլ է տալիս հետապնդել միջազգային յանցագործութիւններ կատարելու մէջ մեղադրւող անձանց, այդ թւում՝ պետութիւնների ղեկավարների։ Հռոմի կանոնադրութեան համաձայն՝ ՄՔԴ-ն իրաւասութիւն է վերապահում ցեղասպանութեան, մարդկութեան դէմ յանցագործութիւնների, պատերազմական յանցագործութիւնների եւ ագրեսիայի յանցագործութեան նկատմամբ։ Արդիւնքում, կայ հնարաւորութիւն, որ Ռուսաստանի նախագահ Պուտինը կարող է ձերբակալւել, եթէ մուտք գործի Հայաստան եւ մեղադրւի նման յանցագործութիւններ կատարելու մէջ։
• 2024 թւականի փետրւարի վերջին Հայաստանը սառեցրել էր իր անդամակցութիւնը ՀԱՊԿ-ին՝ ազդարարելով իր արտաքին քաղաքականութեան կամ անվտանգութեան ռազմավարութեան էական փոփոխութեան մասին։ Այս որոշումը հարցեր առաջացրեց Հայաստանի յարաբերութիւնների եւ ՀԱՊԿ անդամ միւս պետութիւնների հետ եւ նրա աւելի լայն աշխարհաքաղաքական դիրքորոշման վերաբերեալ։
• 2024 թւականի մարտի 8-ին տւած հարցազրոյցում Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Միրզոյեանը յայտարարել է, որ Հայաստանն ակտիւօրէն քննարկում է ԵՄ-ին անդամակցելու հնարաւորութիւնը։
• 2024 թւականի մարտի 18-ին, «ՆԱՏՕ-ի գլխաւոր քարտուղար Եէնս Ստոլտենբերգը, ըստ լուրերի, գովաբանել է Ադրբեջանի սերտ ռազմական կապերը ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի հետ, որոնք օգնել են նրան յաղթել 2020 թւականի Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած պատերազմում»։
• Փաշինեանը 2024 թւականի սեպտեմբերի 18-ին բացայայտ յայտարարեց, որ (1) ուրիշներն են գրել հայոց պատմութիւնը, եւ (2) հայրենասիրութիւնը կործանարար է եւ չի նշանակում «իրական» հայրենիք։
• 2025 թւականի յունիսի 18-ին ռուսահայ գործարար եւ բարերար Սամուէլ Կարապետեանին մեղադրանք առաջադրւեց պետական իշխանութիւնը զաւթելու հրապարակային կոչեր անելու համար: Կարապետեանի դէմ դատական գործընթացը սկսւեց միայն այն բանից յետոյ, երբ նա հրապարակաւ դատապարտեց կառավարութեանը՝ մեղադրելով Փաշինեանին Հայ եկեղեցու դէմ նպատակային արշաւ կազմակերպելու մէջ: Կարապետեանի ելոյթից ընդամէնը մի քանի ժամ անց Փաշինեանը հրապարակաւ յայտարարեց «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» (ՀԷՑ)՝ երկրի գլխաւոր էլեկտրաէներգիայի բաշխման ընկերութեան բռնագրաւման մասին, որը պատկանում է Կարապետեանի «Տաշիր» խմբին: Հանրային ծառայութիւնները կարգաւորող յանձնաժողովը «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերութեանը տուգանել է 25,000 դոլարով՝ փաստաթղթաւորւած տեխնիկական եւ առեւտրային խախտումների համար: Կառավարութիւնը ստուգումներ է անցկացնում «Պիցցա Տաշիր»-ին պատկանող երեսուն հանրային սննդի կէտերում: Հայաստանի Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան տնօրէն Արմէն Աբազեանը աշխատանքից ազատւեց այն բանից յետոյ, երբ նրա աշխատակիցները չկարողացան արագօրէն ձերբակալել Սամուէլ Կարապետեանին:

1648 թւականի Վեստֆալեան պետութեան սահմանումը հիմնւած է ինքնիշխանութեան սկզբունքի վրայ, որտեղ իւրաքանչիւր պետութիւն ունի բացառիկ վերահսկողութիւն իր տարածքի եւ ներքին գործերի նկատմամբ՝ առանց արտաքին միջամտութեան: Հետեւեալ տարրերը սահմանում են ինքնիշխան պետութիւնը միջազգային իրաւունքի համաձայն եւ ուրւագծւել են այնպիսի շրջանակներում, ինչպիսին է 1933 թւականի Մոնտեւիդեոյի կոնւենցիան՝ Պետութիւնների իրաւունքների եւ պարտականութիւնների մասին։

Նախ, ինքնիշխան պետութիւնը պէտք է ունենայ յստակ սահմանւած տարածք: Սա ներառում է որոշակի աշխարհագրական տարածք՝ ճանաչւած սահմաններով, որոնց նկատմամբ պետութիւնն իրականացնում է բացառիկ վերահսկողութիւն, ներառեալ ցամաքային, օդային տարածքը եւ բնական պաշարները։

Երկրորդ, անհրաժեշտ է մշտական բնակչութիւն: Սա վերաբերում է պետութեան տարածքում բնակւող մարդկանց խմբին, անկախ նրանից՝ քաղաքացիներ են, թէ ոչ, քանի դեռ բնակչութիւնը կայուն է եւ նոյնականացւող։

Երրորդ, կազմակերպւած կառավարութեան առկայութիւնը կարեւոր է: Կառավարութիւնը կենտրոնական մարմին է, որը ստեղծում եւ կիրառում է օրէնքներ, պահպանում է կարգուկանոն, կառավարում է հանրային գործերը եւ ներկայացնում է պետութիւնը ներքին եւ արտաքին միջավայրում։

Չորրորդ, պետութիւնը պէտք է ունենայ անկախութիւն կամ ինքնավարութիւն։ Սա նշանակում է, որ այն կարող է իր օրէնքները, քաղաքականութիւնը եւ որոշումները կայացնել առանց արտաքին ուժերի միջամտութեան՝ հաստատելով իր ինքնակառավարման կարգավիճակը։

Հինգերորդ՝ ճանաչում այլ պետութիւնների եւ միջազգային կազմակերպութիւնների կողմից։ Ճանաչումը կարող է լինել ձեւական կամ գործնական, թոյլ տալով պետութեանը մասնակցել համաշխարհային հանրութեանը որպէս օրինական եւ հաւասար դերակատար։

Վերջապէս, ինքնիշխան պետութիւնը պէտք է ունենայ այլ պետութիւնների հետ յարաբերութիւնների մէջ մտնելու կարողութիւն։ Սա ենթադրում է դիւանագիտական միջամտութիւն, պայմանագրերի ստորագրում, դաշինքների ձեւաւորում եւ համաշխարհային ինստիտուտներին ու բանակցութիւններին մասնակցութիւն։

Միասին, այս տարրերը միջազգային իրաւունքի համաձայն կազմում են ինքնիշխան պետութեան հիմքը։

Փաշինեանը ոչ միայն զիջել է Լեռնային Ղարաբաղի հարցում առաջարկւող փոխզիջմանը, այլեւ Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի նւաճումից ի վեր Փաշինեանը զբաղւել է Հայաստանի ինքնիշխանութեան էլ աւելի նւազեցմամբ՝ վիրաւորելով Հայ եկեղեցուն եւ նրա առաջնորդին, փոփոխելով Հայաստանի սահմանադրութիւնը, մարտահրաւէր նետելով Արարատ Լեռը պարունակող հայկական խորհրդանիշներին եւ այլն, այն իրերին, որոնք պահանջում են Բաքուն եւ աւելի փոքր չափով Թուրքիան՝ որպէս Հայաստանի հետ պայմանագրի նախապայմաններ։

Չկայ որեւէ ցուցում, որ Բաքուն չի պահանջի աւելի շատ զիջումներ Հայաստանից, եթէ բոլոր ներկայիս պահանջները բաւարարւեն։ Փաշինեանի ռեժիմը ոչ միայն ծառայել է Արեւմուտքի հակառուսական շահերին, այլեւ ստիպւած է եղել ծառայել ինչպէս Թուրքիայի, այնպէս էլ Ադրբեջանի շահերին՝ նւազեցնելով Հայաստանի ինքնութիւնն ու ինքնիշխանութիւնը։

Միջազգային յարաբերութիւններում չկան իսկական ընկերներ, կան միայն փոխադարձ շահերի վրայ հիմնւած փոփոխւող դաշինքներ։ Տարածաշրջանային խաղացողների թւում են Ռուսաստանը, Իրանը եւ Ադրբեջան-Թուրքիա «մէկ ազգ, երկու պետութիւն» դաշինքը։ Ռուսաստանին մեղադրելը Լեռնային Ղարաբաղի կորստի մէջ՝ հետագայում յարաբերութիւնների սառեցման համար, դիւանագիտական կորուստ է Հայաստանի համար։ Իրանը պէտք է լինի Հայաստանի բնական դաշնակիցը, յատկապէս տեխնոլոգիապէս եւ ռազմական առումով։ Բոլոր երեք տարածաշրջանային տէրութիւններից միայն Իրանն է պահանջել, որ Հայաստանի ինքնիշխանութեանը չմիջամտեն։ Անշուշտ, այս քաղաքականութիւնը նոյնքան նրանց շահերից է բխում, ինչքան Հայաստանի։ Արեւմուտքը (ԱՄՆ-ն եւ ԵՄ-ն) խաղացող է, բայց հեռաւորութեան վրայ, ինչպէս նաեւ Չինաստանը, սակայն վերջինս իր տեղն ունի։

Այս տարածաշրջանային եւ համաշխարհային տէրութիւններն ունեն նեղ շահեր, որոնք Հայաստանը պէտք է հասկանայ եւ զբաղւի դրանցով։ Հայաստանը պէտք է սահմանի ռազմավարական նպատակներ եւ մեթոդներ դրանց հասնելու համար։ Ի՞նչ կանի Հայաստանը առանց կոշտ դաշնակիցների, եթէ Իսրայէլ-Իրան պատերազմը տարածւի նաեւ Հայաստանում։ Արդեօ՞ք ԱՄՆ-ն կամ ԵՄ-ն զօրքեր կուղարկե՞ն Հայաստան։ Ոչ։

Հայ պաշտօնեաների աչքերը կուրանում են, երբ նրանց հրաւիրում են ԵՄ միջոցառումների։ Սակայն ո՛չ ԵՄ-ն, ո՛չ էլ ԱՄՆ-ն չեն պաշտպանի Հայաստանին, եւ ո՛չ էլ Հայաստանը երբեւէ կը միանայ ԵՄ-ին, հաշւի առնելով, որ գրեթէ երկու տասնամեակ անց Հայաստանից հիւսիս գտնւող Վրաստանը հրաժարւեց իր վերելքի գործողութիւններից։

2018 թւականի բաց գոյնի ռեժիմի փոփոխութեան արդիւնքում Հայաստանը յայտնւել է իր ստեղծման հանելուկում։ Այն սրել է յարաբերութիւնները Ռուսաստանի հետ եւ լճացրել Իրանի հետ աւելի սերտ կապերը, քանի որ աւելի սերտ յարաբերութիւնները կը սարսափեցնէին Արեւմուտքին։ Այն անկիւնում է յայտնւում Ադրբեջանի եւ, աւելի քիչ, Թուրքիայի անվերջ պահանջների պատճառով։ Արեւմտեան պատրանքային շարժմանը միանալը ռազմավարական նպատակ չէ. դրա գործառնական սահմանումը Փաշինեանի թակարդն է։ Ինչպէս դպրոցի բակում գտնւող փոքրիկ երեխան, որը չի ցանկանում հանդիպել բռնարարի հետ, Փաշինեանի կառավարութիւնը զբաղւում է ազգային ինքնաքննադատութեամբ։ Այս տխուր իրավիճակը սկսւեց 2018 թւականի մայիսին, երբ Փաշինեանը իշխանութեան եկաւ բաց գոյնի յեղափոխութեան միջոցով, որի արդիւնքում նրա ինքնիշխանութիւնը անկում ապրեց մինչեւ այն կէտը, երբ Փաշինեանը եւ նրա կողմնակիցները «հայոց հայրենիքի» 11,500 քառակուսի կմ կորուստը հաւասարեցրին պետութիւն ձեռք բերելուն։

Երեւան, Հայաստան

 

Հեղինակը աւելի քան մէկ տասնամեակ անցկացրել է տեխնիկական հետախուզական վերլուծութիւններ անելով տեխնոլոգիական խոշոր ընկերութիւններում: Նա բնակւում է Երեւանում, Հայաստան: Նրա յօդւածների ժողովածուն կարելի է տեսնել shadowdiplomat.com կայքում:

Թարգմանւած է բնօրինակից։