Ի՞նչ է տեղի ունենում մահացող մարդու գլխում

Մարդու վերջին բառերը յաճախ կրում են գրեթէ առասպելական կշիռ, եւ ակնկալւում է, որ դրանք կը լինեն խոր, բանաստեղծական կամ բացայայտող: Սակայն իրականում կեանքի վերջը հազւադէպ է այդքան կարգաւորւած լինում: Եզրափակիչ ցնցող խօսքի փոխարէն շատերի մօտ զառանցանք է նկատւում՝ սուր շփոթութեան վիճակ, որը մահացու հիւանդ հպացիենտների մինչեւ 88 տոկոսը զգում է իր կեանքի վերջին օրերին: Այս սովորական, բայց քիչ ուսումնասիրւած երեւոյթը յաճախ փոխում է խօսքը, մտքի գործընթացները եւ գիտակցութիւնը՝ աւելի դժւարացնելով հրաժեշտը,- գրում է BigThink-ը։

Չկապակցւած խօսքը դրսեւորւում է տարբեր ձեւերով եւ ընդհանուր առմամբ կարելի է բաժանել հիպերակտիւի եւ հիպոակտիւի: Որոշ պացիենտներ դառնում են անհանգիստ եւ գրգռւած՝ արտաբերելով մասնատւած կամ անիմաստ արտայայտութիւններ, իսկ միւսները դառնում են անտարբեր եւ չեն արձագանգում, յայտնել է «Фокус»-ը։ Վերջին ձեւը յատկապէս յաճախ աննկատ է մնում կամ սխալմամբ վերագրւում է հասարակ հոգնածութեանը, բացատրել է լեզւաբան եւ պատմաբան եւ «Ցտեսութիւն, ես սիրում եմ քեզ» գրքի հեղինակ Մայքըլ Էրարդը։

Դրա դրսեւորման պատճառները կարող են տարբեր լինել՝ սկսած օրգանների անբաւարարութիւնից եւ վարակներից մինչեւ թմրամիջոցների կողմնակի ազդեցութիւնները, բայց արդիւնքը մնում է նոյնը՝ իրականութիւնից կտրւածութիւն, ինչը յաճախ ստիպում է սիրելիներին իմաստ փնտրել նրանց արտաբերած բառերում: Կենսաբանօրէն զառանցանքն առաջանում է նեարդային հաղորդիչների անհաւասարակշռութեան պատճառով, որը խաթարում է նէյրոնների միջեւ հաղորդակցութիւնը:

Ի տարբերութիւն ուղեղի մշտական վնասւածքի, այս խանգարումները յաճախ շրջելի են, եթէ հիմքում ընկած պատճառը բուժւի: Սակայն կեանքի վերջում, երբ մի քանի օրգան համակարգեր սկսում են անջատւել, նման ուղղումը հազւադէպ է հնարաւոր: Փոխարէնը առողջապահական ծառայութիւններ մատուցողները կենտրոնանում են հիւանդների խնամքի վրայ՝ օգտագործելով շրջակայ միջավայրի կարգաւորումները, խոնաւացումը եւ երբեմն դեղամիջոցները՝ դիստրեսը թեթեւացնելու համար՝ առանց մահն արագացնելու:

Չնայած զառանցանքի տարածւածութեանը, այն յաճախ սխալ ախտորոշւում է որպէս դեմենցիա, դեպրեսիա կամ նոյնիսկ հոգեւոր փորձ, նշել է Էրարդը: Որոշ ուղեցոյցներ առաջարկում են ընդունել հիւանդի փոփոխւած ընկալումները, այլ ոչ թէ մարտահրաւէր նետել նրանց. եթէ մահացողը տեսնում է վաղուց կորած հարազատին կամ կարծում է, որ պատրաստւում է ճանապարհորդել, խնամակալներին խորհուրդ է տրւում վաւերացնել այդ փորձառութիւնները, այլ ոչ թէ մերժել դրանք:

Այս մօտեցումն օգնում է նւազեցնել ստրեսը եւ թոյլ է տալիս ներկաներին շփւել մահացողի հետ, նոյնիսկ երբ աւանդական հաղորդակցութիւնը խաթարւած է: Վերջին բառերի հետ կապւած մշակութային ակնկալիքներն աւելի են բարդացնում զառանցանքի մէջ ասւած բառերի ընկալումը: Մարդկութեան պատմութեան ընթացքում վերջին բառերն արձանագրւել եւ վերլուծւել են այնպէս, կարծես դրանք պարունակել են ինչ-որ խոր ճշմարտութիւն, բայց այս պահերից շատերը ձեւաւորւել են նոյն ճանաչողական խանգարումից, որը նկատւում է ժամանակակից պացիենտների մօտ:

Մահացողի բառերի ռոմանտիկ գաղափարը բախւում է կենսաբանական իրականութեան հետ, երբ ուղեղը փորձում է գործել, բայց մարմինը չի կարողանում յաղթահարել: «Յայտնի մարդկանց վերջին խօսքերը» գրքում Վիլիամ Բ. Բրամսը հաւաքել է հազարաւոր նման վերջին պահեր՝ ընդգծելով իրական վերջին բառերի անկանխատեսելի եւ յաճախ անհամապատասխան բնոյթը: Հաշւի առնելով այն, որ զառանցանքն ազդում է մահացող հիւանդների զգալի տոկոսի վրայ, դրա առկայութիւնը չպէտք է դիտարկւի որպէս անոմալիա, այլ որպէս գործընթացի բնական մաս:

Թէեւ դա կարող է ջնջել յստակութեան եւ շփոթութեան միջեւ եղած սահմանները, այն չի ժխտում անձի վերջնական հաղորդակցութեան նշանակութիւնը: Խնդիրը տեսակէտը փոխելն է՝ ոչ թէ պարզութիւն փնտրել այնտեղ, որտեղ չկայ, այլ ընդունել այն կէտերը, որոնք մնում են, որքան էլ դրանք մասնատւած լինեն, եզրափակել է Էրարդը։

News.am