Մենք պարտաւոր ենք վերադառնալ Արցախի օրակարգին

Նշւեց Արցախի Անկախութեան օրը: Արցախի վերջին նախագահը, հասարակական ու քաղաքական գործիչներ, ինչպէս նաեւ հոգեւորականներ այցելեցին Եռաբլուր՝ յարգանքի տուրք մատուցելու յանուն Արցախի զոհւածներին։ 33 տարի առաջ՝ սեպտեմբերի 2-ին, Արցախը հռչակեց իր անկախութիւնը: 2023 թւականի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը լայնամասշտաբ յարձակում էր սկսել Արցախի Հանրապետութեան դէմ։

2023 թւականի սեպտեմբերին բռնի տեղահանւած աւելի քան 150 հազար արցախցի այսօր հաստատւել է Հայաստանում կամ հեռացել այլ երկիր, սակայն նրանցից շատ-շատերի երազանքն է՝ կրկին վերադառնալ Արցախ: Ադրբեջանի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշմանը խոչընդոտելու, առաւել եւս` հակամարտութեան կողմի վրայ ուժային ճնշումը շարունակելու դէպքում՝ անհրաժեշտ է միջազգային քաղաքականութեան զինանոցից գործադրել այլ միջոցներ, այդ թւում՝ միջազգային պատժամիջոցներ։

Այս մասին «Իրաւունք TV»-ն զրուցել է, ՀՅԴ Հայաստանի ԳՄ անդամ, ՀՊՄՀ Համաշխարհային պատմութեան եւ նրա դասաւանդման մեթոդիկայի ամբիոնի վարիչ, պատմական գիտութիւնների դոկտոր, պրոֆեսոր Խաչատուր Ստեփանեանի հետ:

– Արցախի հարցում ո՞րն է մեր սխալը: Ի վերջոյ, հայի ինքնութիւնը խարխլող որոշ անձինք մինչեւ որտե՞ղ են փորձելու հասցնել իրենց նպատակակէտը:

– Նախ շատ ցաւալի է, որ Արցախի անկախութեան օրը ոչ միայն պետական մակարդակով չնշւեց, այլեւ պետական մակարդակով ամէն ինչ արեցին, խանգարեցին, որպէսզի չնշւի։ Այդ ամէնը շատ յայտնի իրողութիւն է, որ խանգարեցին նրանց, ովքեր ցանկանում էին Արցախի անկախութեան օրը յաւուր պատշաճի նշել։ Պէտք է ընդգծեմ, որ, այնուամենայնիւ ստացւեց։ Օրինակ, ՀՅԴ-ի նախաձեռնութեամբ բաւականին հանդիսաւոր կերպով նշւեց այդ նշանակալի օրը, որը ոչ միայն մեզ ոգեւորելու նախաձեռնութիւն է, այլ նաեւ աշխարհին որպէս մեսիջ փոխանցելու յստակ քայլ է, որ Արցախի հարցը փակւած չէ, եւ վերադարձ լինելու է: Եւ այդ վերադարձը լինելու է ոչ թէ զուտ պատմական արդարութիւնը վերականգնելու, ոչ միայն արցախցիներին իրենց բնակավայրում ապրելու իրաւունքը վերականգնելու առումով, այլեւ մեր Հայաստան պետութեան անվտանգութիւնը երաշխաւորելու համար։

Առանց Արցախի, անհնար է պատկերացնել Հայաստան պետութեան անվտանգութիւնը։ Քանի դեռեւս կար Շուշին եւ մերն էր, որեւէ մէկը չէր խօսում անգամ Զանգեզուրի միջանցքի մասին, որեւէ մէկը չէր խօսում Հայաստանի տարածքներն իրենց ուզած ձեւով օգտագործելու մասին, եւ մենք չէինք մտածում Ջերմուկի կամ Ներքին Հանդի անվտանգութեան մասին։ Այդ նախկին (նախկին բառն այստեղ պէտք է օգտագործել) կարգավիճակին վերադառնալու, ինչպէս նաեւ Սիւնիքը, Վայոց ձորը, Հայաստանի Հանրապետութեան Արեւելեան հատւածը անվտանգ դարձնելու համար մենք պարտաւոր ենք վերադառնալ Արցախի օրակարգին։

– Այնուամենայնիւ, եթէ ասում ենք, որ Արցախի վերադարձ լինելու է՝ արդեօ՞ք կարող ենք նկատի ունենալ, որ հէնց այս իշխանութեան օրօք կարող է դա լինել, թէ այս մասին կարող ենք խօսել միայն իշխանափոխութիւնից յետոյ:

– Ակնյայտ է եւ լիովին աքսիոմա է, որ այս իշխանութիւնների օրօք նման հարց չի կարող անգամ քննարկւել պետական մասշտաբով, քանի որ իրենք են արգելում այդ հարցը քննարկել։ Նոյնիսկ տաբու է դրւած Արցախ, Արցախի Հանրապետութիւն եզրոյթներն օգտագործելը։ Միայն Լեռնային Ղարաբաղ ու վերջ։ Ի դէպ, ինչպէս որ հենց ես հասկացայ՝ դա որպէս աշխարհագրական տերմին է գործում։

Սակայն հասարակութեանը, ինչպէս նաեւ մատաղ սերնդին պէտք է դաստիարակել այն յոյսով, որ ոչինչ յաւերժ չէ։

Այս իշխանութիւններն անգամ յաւերժ չեն։ Պէտք է տրամադրւել մեր անվտանգութեան ամրապնդման համար, իսկ անվտանգութեան ամրապնդումը ենթադրում է նախ այս պարագայում Արցախի վերադարձը։ Սա այսօր հիմնաւորում ենք, եթէ կը ցանկանաք անգամ միջազգային իրաւունքի տերմիններով որպէս արցախահայութեան իրաւունքների վերականգնում, սեփական հայրենիքում ապրելու իրաւունքի վերականգնում, բայց վերջապէս դա պէտք է աւարտւի Արցախում հայկական պետականութեան դէ ֆակտօ վերականգմամբ եւ դրանով մեր պետականութեան անվտանգութիւնն առաւել ամրապնդելով։

Սա աքսիոմա է եւ պէտք է դառնայ իւրաքանչիւր հայի համար բանաձեւ, հաւատամք, վարդապետութիւն, ինչպէս ադրբեջանցիները երկար տարիներ, տասնամեակներ, քսանից աւելի տարիներ իրենք իրենց համոզել են, իրենց սերնդին անգրագէտ են մեծացրել, բայց համոզել են, որ Ղարաբաղն իրենցն է, եւ այդ սերունդը համոզւելով՝ եկաւ Ղարաբաղը նւաճելու։ Մենք էլ պէտք է համոզենք, ինչպէս նաեւ բացատրենք, որ դա ոչ միայն, կրկնում եմ, զուտ իրաւունքի վերականգման խնդիր է, այլեւ մեր ապագայի, մեր անվտանգութեան, մեր կենսատարածքի այդ մի հատւածը մեզ վերադարձնելու խնդիր է։ Կենսատարածք եզրոյթը պէտք է օգտագործել։

Արցախը ապահովել է մեր կենսական կարիքները եւ ունի կարեւոր մաս ոչ միայն անվտանգութեան մասով։ Սա էլ պէտք է բացատրել սերունդներին, որ մեր տեսակի միութեան պահպանման անվտանգութեան համար Արցախ վերադառնալը եւ Արցախը վերադարձնելը պատմական անհրաժեշտութիւն է։

Զրոյցը՝ ԴԻԱՆԱ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆԻ