Հրայր Ճէպէճեանը՝ «ԱԼԻՔ»-ի հետ զրոյցում. «Միասնականութիւնը վերագտնելը ոչ թէ պարտականութիւն է, այլ պարտաւորութիւն»

Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեանը ծնւել է Բէյրութում, 1957 թւականին: Նախնական եւ երկրորդական ուսումը ստացել է Հայ Աւետարանական Կենտրոնական Բարձրագոյն վարժարանում: 1981-ին աւարտել է «Հայկազեան» համալսարանը՝ ստանալով Արեւտրական գիտութեան պսակաւոր Արւեստից վկայականը:
1984-ին Բէյրութի Ամերիկեան համալսարանից մագիստրոսի վկայականը՝ Երկրագործական տնտեսագիտութեան: 14 մայիսի 2014-ին ստացել է դոկտորական վկայականը յաջողութեամբ պաշտպանելով իր աւարտաճարը՝ «Քրիստոնէական յոյսի պատգամին ընկալումը եւ կիրարկումը հնդիկ աշխատաւորների կողմից եւ նրանց արտերկրեայ աշխատանքային կեանքին մէջ, Արաբական Միացեալ Էմիրութիւններուն մէջ»:
Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեան իր վկայականը ստացել է Նիւ Եօրքի Աստւածաբանական Ճեմարանից՝ Աստւածաշնչի յանձնառութիւն (Bible Engagement) ճիւղում, որ ձգտում է քաջալերել Աստւածաշունչը կարդալու եւ հասկանալու՝ մեկնելով անհատ եւ հաւաքականութեան լեզւական եւ ընկերամշակութային տւեալներին: Նա մի քանի գրքերի հեղինակ է:

– Պարոն Ճէպէճեան, հայկական համայնքներ Ձեր այցելութիւնները յաճախ են լինում, դուք փորձում էք կենդանի շփումների ժամանակ հասկանալ խնդիրները, վերջին ժամանակներում այդ շփումները Ձեզ ի՞նչ տպաւորութիւն են փոխանցել, որո՞նք են հայութեան մարտահրաւէրներն ու խնդիրները, օրակարգային հարցերը:

– Միշտ էլ փորձել եմ հայկական իրականութիւնների հետ հանդիպել, հայկական գաղութների հետ կապեր ունենալ: Այնպէս, որ բաւական շատ թւով հայկական գաղութների հետ կապեր եմ ստեղծել: Իմ հեղինակած երրորդ գիրքը, որ նոր է հրատարակւել հէնց հայկականութեան մասին է: Յառաջիկայում, «Ազդակ» օրաթերթում շնորհանդէսն է տեղի ունենալու: Այնպէս, որ յոյս ունեմ շուտով նաեւ «ԱԼԻՔ» օրաթերթին մէկ հատոր եւս կուղարկեմ: Գալով, Սփիւռքեան իրականութեանը ցանկանում եմ արձանագրել, որ բաւական նոր իրավիճակներ եմ տեսել Սփիւռքում: Որովհետեւ Սփիւռքեան իմ այցելութիւնների ընթացքին ես ոչ միայն փորձում եմ առաջնորդ տարրի հետ հանդիպել, այլ՝ հնարաւորին չափով շարքային քաղաքացիների եւ հայութեան հետ խօսել եւ զրոյցել ու տեսնել, թէ ինչպէս է իրենց իրավիճակը: Բաւական մարտահրաւէրների առջեւ է կանգնած այսօր հայկական Սփիւռքը: Համայնքների մէջ տեսնում ենք, որ լեզուն է ապրում: Օրինակ երբ, որ Հարաւային Ամերիկա եմ այցելում, տեսնում եմ, որ Իսպաներէնը եւ պորտուգալերէնն են տիրապետող լեզուները եւ երբ, որ հայկական դպրոցներ եմ այցելում օրինակ Բոյնէս Այրէսում դպրոցի տեսուչի հետ խօսակցութիւնների ընթացքում նկատել կարելի է, որ հայերէնը երկրորդական լեզուն է:

Հիւսիսային Ամերիկայի մէջ էլ նոյնքան իրավիճակը մարտահրաւէրային է, որովհետեւ անգլերէնն է տիրապետող լեզուն: Եւրոպայում, օրինակ Ֆրանսիայի պարագային, ֆրանսախօս են ժողովուրդը եւ հայերէն քիչ կը լսես: Բարեբախտաբար Միջին Արեւելքի մէջ, Լիբանան, Սիրիա, Իրան երկրներում բաւական չափով կը փորձեն հայախօսութիւնը պահել եւ իրավիճակը աւելի լաւ է: Սակայն, մեր լեզւական մարտահրաւէրներից բացի, նաեւ ունենք ազգային ինքնութեան հարցը, որը եւս բաւական խնդրայարոյց է: Ազգային ինքնութիւնը, մշակոյթը բարեբախատաբար աւելի ամուր հիմքերով է եւ աւելի լաւ իրավիճակում է գտնւում: Տարօրինակ է փոքր-ինչ, որ ազգային մշակոյթը լեզւի համեմատութեամբ՝ աւելի դիւրին իրավիճակում է գտնւում: Սա եւս մեր իրականութեան մի մասնիկն է:

Չպէտք է մոռանանք, որ Հայոց Ցեղասպանութիւնից յետոյ երկար տարիներ Սփիւռքում հայապահպանման գործով ենք զբաղւած, նաեւ մեծ ձեռքբերումներ ենք ունեցել այս ճանապարհին: Հայկական դպրոցներ, եկեղեցիներ, մշակութային կենտրոններ, մամուլ, սրանք մեր յաջողութիւնների վկայութիւններն են: Բաւական ծանր բեռ ենք մշակել, թէեւ դիւրին չէ մեր իրավիճակը եւ հիմա վերաշխուժացման կարիքն ունենք բայց, ես յոռետես չեմ ընդհանուր առմամբ, մեր ապագայի նկատմամբ: Որովհետեւ ունենք երիտասարդութիւն, որ արթուն է, խելացի է, քննադատական միտք ունի: Եւ հէնց այս երիտասարդութեանն է, որ պէտք է զարգացնել:

Այն ինչ, որ պէտք է անենք՝ կազմակերպւած աշխատանք իրականացնելն է, որպէսզի ինչպէս հնարաւոր է վերակենդանացնենք եւ վերակազմակերպենք Սփիւռքը:

– Պարոն Ճէպէճեան իմ ունեցած հարցազրոյցիների ժամանակ Սփիւռքի հարցերով մասնագէտներն ակնարկում են, որ անգլերէնն է Սփիւռքի լեզուն, Ձեր փորձառութիւնը այս թէզը կարող է հաստատե՞լ: Եթէ՞ այո, ապա, մեր կրած ծանր պարտութիւններից յետոյ, արդեօք ժամանակը չէ կայացնել կտրուկ եւ ծանր որոշումներ՝ հայութեան ապագայի մեր որդեգրած ռազմավարութեան, գործիքակազմերի վերաբերեալ: Լինի դա լեզւին, քաղաքականութեանը եւ այլ հիմնահարցերին վերաբերող, այսինքն ինչպէս լեզւի այնպէս էլ տարբեր հարցերի վերաբերեալ:

– Գիտէք, հիմա միջազգային լեզուն է անգլերէնը, բայց օրինակ Հարաւային ամերիկայում իսպաներէնն է գերակշռող լեզուն, Եւրոպայի մէջ անգլերէնը չէ: Երիտասարդութիւնը ֆրանսիայում ֆրանսերէն է խօսում, Յունաստան եթէ գնաս, ապա գերակշռող լեզուն յունարէնն է: Հոլանդիայում խօսում են հոլանդերէն: Այնպէս, որ Սփիւռքի լեզուն հասարակական ցանցերում կարելի է անգլերէնը դիտարկել, բայց համայնքների լեզուն անգլերէնը չէ: Ճիշտ է, որ հայերէնը երկրորդական տեղ է գալիս, բայց լեզւի վերակենդանացումը ճիշտ քայլեր է պահանջում, իհարկէ, հարցը կտրել նետելը ճիշտ մօտեցում չէ:

Հին մտածողութեամբ շարժւել, ասելով քանի որ հայերէն չի խօսում մարդը հայ չէ, այդ մէկը եւս ընդունելի չէ: Բայց եկէք չմոռանանք, որ շատ դէպքեր են եղել օրինակ խառն ամուսնութիւններից շատ աւելի զօրաւոր հայեր են կերտւել՝ ինքնութեան իմաստով:

Սրանք եւս իրականութիւններ են, որոնց պէտք է հաշւի առնել: Ես անձամբ փոքր-ինչ զգոյշ եմ ծայրայեղական մտածողութիւններից, կտրուկ միջոցառումների գնալուց, որովհետեւ մենք գործ ունենք մարդկային կեանքերի հետ, եւ մարդկային կեանքերը փոխւող իրավիճակներ են, զարգացող իրավիճակներ են եւ, յատկապէս երբ գործ ունես երիտասարդների հետ, նրանք մեծանում ու աճում են: Այլ հարցեր են, թէ կարելի է արդեօք պարզեցնել լեզուն, թէ՝ ոչ: Իրապաշտ լինելու իրավիճակներին պէտք է դիմենք: Պէտք է փորձենք պահել, ճիշտ է բարդ է, մասնաւորապէս մեր հայերէնը շատ դիւրին լեզու չէ, նոր սերնդի համար բաւական բարդ է արեւմտահայերէնի քերականութիւնը սովորելը: Պէտք է փորձենք պահել արեւմտահայերէնը, որը շատ հարուստ լեզու է, եւ մենք պէտք է հպարտ լինենք, որ հարուստ լեզու ունենք, հետեւաբար ձեւեր պէտք է գտնենք, վերակենդանացնել լեզուն, ինչպէս հրեաները կատարեցին: Եբրայերէնը գրեթէ կորսւած լեզու էր, նրանք վերակենդանացրեցին: Մենք պէտք է հասկանանք ինչպէս պէտք է զարկ տալ իրավիճակին:

– Պարոն Ճէպէճեան պարզ է, որ մեր ունեցած ներկայ մարդուժը չի համապատասխանում ներկայ ժամանակների կարիքներին ու պահանջներին: Ինչպէս շեշտել է Մեծի Տանն Կիլիկոյ Արամ Ա կաթողիկոսն այս տարին այդպիսով հռչակելու ժամանակ, մեր մարդուժի կարեւոր մէկ մասը փաստօրէն կա՛մ հայկական կեանքի լուսանցքում կը գտնւեն, կա՛մ հեռու են հայկական հասարակական, մշակութային եւ ազգային կեանքից: Ձեր կարծիքով, ինչ քայլերով է հնարաւոր նպաստել Սփիւռքում մարդուժի պատրաստմանը եւ այդ հատւածի ներգրաււմանը:

– Ճիշտ է: Սա շատ կարեւոր շեշտադրում է, որը կատարել է Արամ Ա կաթողիկոսը: Իմ խորին համոզմամբ, կարեւոր է, որ շրջահայեացութիւն ցուցաբերենք, սա մի բան է, որ մենք հայերս մի քիչ թերանում ենք: Չենք, փորձում տեսնել, որ մեր պատերից դուրս ով կայ, ինչ ուժեր կան:

Յիշում եմ, երկու տարի առաջ երբ մանուկների Աստւածաշունչը արեւմտահայերէնով հրապարակեցինք, այն Միջին Արեւելքի մեր բոլոր դպրոցների մէջ բաժանեցինք: Ցանկացայ, ես անձամբ բաժանել այդ Աստւածաշունչը եւ պատանիների հետ հանդիպում ունենալ: Երբ, իւրաքանչիւր դպրոց, դասարան այցելեցի, հասկացայ, որ մենք գործ ունենք մի նոր սերնդի հետ, որ արթուն է, խելացի է, սրամիտ է:

Գիտես, մեր ապագան մութ չէ, ընդհակառակը մենք ունենք երիտասարդներ, որոնք ահաւոր մեծ ուժ են ներկայացնում նրանց պատրաստել է պէտք, մեր հայկական դպրոցները մեծ անելիքներ ունեն: Կարեւոր է չասենք, որ բիւջէ չկայ: Դա կը դասաւորւի, կարեւոր է, որ ցանկանանք շրջահայեացութիւն ցուցաբերել: Եթէ մարդիկ կան, որոնք մեզ պէս չեն մտածում, բայց աշխատանք եւ կարողութիւն են ներկայացնում, նրանց անհրաժեշտ է ներգրաււել, չպէտք է վախենալ սերնդափոխութիւնից: Վեհափառ Հայրապետի հռչակած Մարդուժի պատաստման տարին նաեւ շարունակութիւնն է Սփիւռքի Ա եւ Բ տարիների եւ գիտակցումն է, որ մեր կառոյցների հիմքը մարդն է: Պէտք է տալ առիթը նոր սերնդին եւ երիտասարդ ուժերին, որպէսզի ղեկավարեն:

– Ինչպէս էք գնահատում Հայաստան–Սփիւռք յարաբերութիւնների ներկայ մակարդակը: Ազգային կառոյցներին եւս անդրադառնանք, նրանց ապագան ինչպէս էք պատկերացնում:

– Եկէք չմոռանանք, որ Սփիւռքում այնպիսի ուժեր կան, որոնց մենք կարող ենք ներգրաււել Հայաստանի զարգացման գործում: Իրապէս շատ ուժեր կան, երիտասարդ, չափահաս, նոյնիսկ տարեց ուժեր, որոնց կարելի է այսպէս թէ այնպէս ներգրաււել, եւ անկեղծ ասած մարդուժի պակասից չէ, որ մենք այսօր տառապում ենք, այլ՝ պատրաստակամութիւնն է պակասում այդ ուժերի համադրման, նրանց կողք-կողքի բերելուն: Սա ամէն մակարդակների վրայ նկատելի է: Ես հաւատում եմ, որ մեր ազգային կառոյցները անհրաժեշտութիւն են, մեր ազգային կառոյցները մաշւած են, յոգնած են, հինաւուրց են, այո՛, պէտք է արդիականանան, այս բոլորի հետ կարող եմ համաձայն լինել, բայց Սփիւռքեան իրականութեան մէջ մեր կեանքերը համակարգողները մեր ազգային կառոյցներն են՝ եկեղեցի, մամուլ, կուսակցութիւն, դպրոց, հասարակական կազմակերպութիւններ, այս բոլորը մեր համայնքների հիմքն են:

Ես համաձայն չեմ այն մտքին, որ պէտք է ազգային կառոյցները մի կողմ դնել եւ այլ ձեւեր գտնել, մենք նաեւ ունենք զանգւած, որոնք մեր ազգային կառոյցներից հեռու են: Յատկապէս երիտասարդութիւն կայ, որ հեռու է մեզանից: Մեր կուսակցութիւնները, եկեղեցին, եւ այլ կառոյցները, երիտասարդ սերնդին այնպէս, որ պէտք է ուղղութիւններ չեն ցուցաբերում, որովհետեւ երիտասարդութիւնը ուրիշ ալիքի վրայ է, բայց մեր խոշորագոյն մարտահրաւէրից մեր ազգային կառոյցների վերակենդանացումն է: Միւսը՝ այդ հեռու զանգւածին մեր ազգային կառոյցներ յետ բերելն է: Ինչպէ՞ս նրանց պէտք է յետ բերել, դա խոշոր ռազմավարութիւն է պահանջում, բայց պէտք է բերել: Եկէք չմոռանանք, որ այն ճգնաժամի մէջ, որ Միջին Արեւելքն է ապրում, մեր կառոյցներն են, որոնք համայնքին համախմբւած են պահում, մեր ժողովուրդը յատկապէս Արցախի կորստից յետոյ դրական ուժի անհրաժեշտութիւն ունի, մենք ոտքի պէտք է կանգնենք, դրական հայեցակարգ պէտք է մշակել:

– Շնորհակալ եմ պարոն Ճէպէպճեան: Ինչ շեշտադրումով վերջացնենք մեր զրոյցը:

– Ես նոյնպէս շնորհակալ եմ Սիւնէ: Պէտք է փորձել առաջին հերթին միասնականութիւնը խօսքից գործի վերածել: Մենք Ցեղասպանւած ժողովուրդ ենք, իւրայատուկ դրւածքի մէջ ենք, քանի որ մեր պատմութեան թարմ փորձառութիւնը կայ եւ մեր ամբողջ ժողովրդի գաղափարախօսութիւնը այդ ընկալման վրայ է: Անշուշտ միասնականութիւնը մեզ համար ընտրութիւն չէ, պարտականութիւն եւ պարտաւորութիւն է, ուզենք, կամ չուզենք: Սա է մեր տան պարտականութիւնը՝ Home work-ը՝ միասնականութիւնը վերագտնել: Հայաստան-Սփիւռք յարաբերութիւնները պէտք է վերականգնել, ելքը պէտք է գտնել, քո ժողովրդի ուժականութիւնը, որը մեծամասամբ նաեւ Սփիւռքում է, դու պէտք է գտես ելքը:

Հարցազրոյցը՝ ՍԻՒՆԷ ՖԱՐՄԱՆԵԱՆԻ