Ներսփիւռքեան խօսոյթի խթանումը` որպէս թւային Սփիւռքի զարգացման գործօն

Սփիւռքն այսօր ունի գոյատեւման լրջագոյն խնդիրներ: Արցախեան վերջին պատերազմը, Արցախի ժողովրդի նկատմամբ իրականացւած էթնիկ զտումները, բռնի տեղահանութիւնը, Սփիւռքին հոգեպէս քայքայեցին: Պատճառներից մէկն այն էր, որ սփիւռքահայն իր հայրենիքից հեռու լինելով, չունէր բաւարար չափի հնարաւորութիւններ աղէտի դէմն առնելու համար, թէեւ, հայրենիքում ապրող մեր հայրենակիցների հետ շփումների ժամանակ նրանց մօտ եւս կարելի էր նկատել նոյնպիսի իրավիճակ: Այսինքը, մեր հասարակութիւնը վերջին աղէտներին չկարողանալով ազդել ներքին իմաստով, կուտակել է անօգնականութեան զգացում, որը պայմանաւորւած չէ միայն Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիների աշխարհագրական դիրքով:

Միեւնոյն ժամանակ հարկաւոր է ընդգծել, որ Սփիւռքը Արցախի կորստից յետոյ կանգնած է վերափոխման ընտրութեան առջեւ եւ իր համար ճակատագրական այս պահերին կարեւոր է կատարի ընտրութիւն, պայքարե՞լ՝ ներազգային ամրութեան ձեռքբերման, իր գործառոյթը վերաիմաստաւորման ուղղութեամբ, թէ՞ մատնւել անգործութեան: Պայքար, որը կենթադրի ոչ միայն արդիւնաւէտ աշխատանքի իրականացում, այլեւ՝ իւրաքանչիւր մարդ կարող է ունենալ առիթ եւ հնարաւորութիւն սեփական քայլով նպաստել համընդհանուր Սփիւռքի զարգացմանը:

Համընդհանուր Սփիւռք ասելով, փորձենք նկատի առնել աշխարհի ցանկացած վայրում ապրող հային, ներառեալ Հայաստանի Հանրապետութիւնում բնակւող քաղաքացուն, որովհետեւ հայութեան գերակշռող մեծամասնութիւնը տուժողն են Ցեղասպանութեան կոտորածների, էթնիկ զտումների, տեղահանութեան, բնաջնջման վտանգի, հետեւաբար, դիտարկելով աշխարհի հայութեանը, որոնք հայրենազրկւել են, եւ զոհ են դարձել վերոնշեալ դաժանութիւնների, հետեւաբար մենք բոլորս՝ հայութիւնը խոշոր իմաստով՝ կարող ենք դիտարկւել սփիւռքահայեր կամ ապագայ հնարաւոր սփիւռքահայեր:

Եւ հէնց սփիւռքահայի սահմանումն է, որը այսօր աւելի ընդգրկուն պատկերացում է կարող փոխանցել ժամանակակից հայ մարդու ինքնութեանը՝ հետաքրքրութիւնների, ցանկութիւնների եւ տեսլականի առնչութեամբ:

Հարկաւոր է ընդգծել, որ ժամանակակից աշխարհը մարդուն տալիս է ֆենոմենալ մի հնարաւորութիւն՝ հոգեւոր եւ համընդհանուր սփիւռքահայի վերակերտման, որը կը խթանի ազգային ինքնութեան պահպանումն ու ամրապնդումը: Նոյն՝ Արեւմտեան Հայաստանի, Արցախ հայրենիքի, Հայաստանի եւ աշխարհի տարբեր կէտերում ապրող հայի ինքնութիւնը, առիթ տալով վերաիմաստաւորել ֆիզիկական Սփիւռքը, վերակերտել, վերաշինել, եւ ապահովել արդիականացման համար նախապայմանները հէնց այդ ճանապարհով:

Որովհետեւ ինչպէս բոլորս էլ գիտենք, Սփիւռքը այսօր չունի բաւարար չափով ռեսուրսներ վերականգնելու իր մաշւած ֆասադը, ներառեալ սփիւռքեան ամենատարբեր կառոյցները, դպրոցներ, ակումբներ, հոգեւոր եւ մշակութային կենտրոնները:

Սակայն, դրականն այն է, որ թւայնացման ժամանակաշրջանի ամենահասանելի հնարաւորութիւններից մէկն է թւային տարածքներում վերախմբաւորւել, փոխազդեցութեան եւ մոբիլիզացիայի նոր հնարաւորութիւններ ստեղծել, ձեւաւորելով համատեղ նոր համայնքներ, որոնք կարող են համալրել եղած ֆիզիկական համայնքների մարդկային ռեսուրսները:

Համընդհանուր թւային, հայկական Սփիւռքի արդիւնաւէտ գործնականացման համար, այնուամենայնիւ, հարցերը դեռեւս բազում են, արդեօք այն եղած եւ ֆիզիկական Սփիւռքի ընդլայնման արդիւնքն է, թէ՞ զուգահեռ իրականութեան պատկերն է: Կարո՞ղ է նոր Սփիւռքի ձեւաւորման պատճառ դառնալ, թէ՞ գլոբալիզացիայի արձագանգն է՝ հասարակութեան նոր մոդելների ձեւաւորման, որն ինքնին նաեւ ծաւալւող Սփիւռք է: Կարո՞ղ է արդեօք բացայայտել Սփիւռքի նոր գործառոյթները, կամ իրական ազդեցութիւն ունենալ Հայաստանի վերականգման գործում, թէ՞ տասնամեակներ եղած փորձի նման նաեւ կարող է ստեղծել աղօտ պատկերացումներ Սփիւռքի գործառոյթի եւ արդիւնաւէտութեան նկատմամբ, ոչ բաղձալի արդիւնաւէտութիւն, որի ականատեսը եղանք պատերազմի օրերին:

Յիշենք, որ նոյն պատերազմից յետոյ ակտիւացած համացանցային տարբեր խմբերը յաճախ ներառում էին աշխարհի բազում կէտերում ապրող հայերին, որը վկայում է, թէ թւային Սփիւռքը ցրւած եւ ոչ ամբողջական համախմբում է, եւ որի գոյութիւնը հիմնւած է ընդհանուր ուղղութեան մշակման կամ ձեւաւորման վրայ:

Ընդհանուր մի ուղղութիւն, որի հիմքը Հայաստանն է, որի ազգային նպատակները, ազգային մշակումները եւ նարատիւները ներքին համախմբման կարեւոր գործօն են, որը մշտապէս նաեւ կարող է վերաձեւաւորւել, երբ հաւաքականութիւնը զարգացման միտում է արձանագրում, որովհետեւ այն նաեւ անկայուն հաւաքականութիւն է, քանի որ իմաստաւորւում է իւրաքանչիւր անդամի ընդլայնմամբ, վերաինքնորոշւում է, քանի որ աճում կամ նւազում է ոչ միայն նոր անդամների ընդգրկմամբ, այլեւ՝ տարբեր էթնոմշակութային վայրերում ապրող հայերի գրաւմամբ/բացառմամբ, եւ անհատների կամաւոր գործընթացի միջոցով՝ այն որոշմամբ, որ ցանկանում են միանալ կամ լքել կոլեկտիւը:

Այս ամէնը փաստում է, որ իրականում բարդ է գտնել թւային եւ կոլեկտիւ Սփիւռքի ընդհանուր ընդունւած ամբողջական սահմանումը, թէեւ այս հայեցակարգի շուրջ քննարկումները միջազգային տարբեր հարթակներում ընդհանում են, սակայն դեռեւս ոչ բոլոր հարցերի պատասխաններն են միանշանակ, նոյնիսկ միջազգային տարբեր հարթակներում եղած երկար տարիների աշխատանքներից յետոյ:

ՍԻՒՆԷ ՖԱՐՄԱՆԵԱՆ