Երիցս թրքութիւն
![](/wp-content/uploads/2023/12/meroujan-20231203-780x470.jpg)
Ականջդ կանչի՛, մեծն Սերւանտես, գիտէիր, գուշակել էիր, թերեւս, նաեւ առնչւել, երբ ժամանակների մէջ չժանգոտւող քո էպոսի հերոսներն էիր ստեղծում, եւ Սանչօ Պանսայի շուրթերով երդում հռչակեցիր՝ թուրք լինեմ, թէ սուտ ասեմ: Ես չգիտեմ, թէ քո հրաշալի վէպի թուրքերէն թարգմանութեան մէջ այս տողերը մնացել են, թէ խմբագրւել, չգիտեմ նաեւ, թէ թուրքերէն թարգմանւե՞լ է վէպդ արդեօք, բայց մտածում եմ, որ թուրքերի համար օգտակար կը լինէր Սանչոյի երդումը՝ ամէն անգամ կարդալով: Եւ որովհետեւ թուրքերի մէջ ոչինչ չի փոխւում, իրենց՝ աշխարհի կեանքում յայտնւելու գրեթէ հինգ հարիւր տարիների ընթացքում թուրքը, իհարկէ, այսօր եւրոպական հագուստ է հագնում, մասնակցում նոյնիսկ միջազգային գիտաժողովների, թւում է՝ բան է փոխւում: Թւում է, քանի որ չի փոխւում ամենակարեւորը՝ արտաքին ձեւերի տակ նրբօրէն թաքնւած թրքութիւնը… Էկզիւպերին մի հետաքրքիր յիշատակութիւն ունի, թէ ինչպէս մի թուրք պատահաբար նոր աստղ էր յայտնաբերել: Եւ աստղագէտների փարիզեան միջազգային գիտաժողովում ներկայացրեց իր գիւտը, բայց որովհետեւ այդ գիտնականը թուրքական չալմայով էր, ներկայ աստղագէտներից ոչ ոք չհաւատաց նրան: Մի տարի անց նոյն թուրքը՝ այս անգամ արդէն եւրոպական հագուստով, նոյն աստղը ներկայացրեց, եւ բոլոր գիտնականները հաւատացին: Հաւատացին եւ չհասկացան, որ այդ օրը Եւրոպան խաբւեց, ինչպէս որ խաբւում է մինչեւ այսօր…
Բազմաթիւ գիտական վկայութիւններ կարելի է բերել, թէ ինչով է մարդը տարբերւում անասունից, կենդանիներից ընդհանրապէս: Իմ կարծիքով՝ այդ շատ օրինակներից ամենաառաջնայինը խիղճն է: Այո՛, խիղճն է, որ մարդուն տարբերակում է անասունից, քանզի խիղճը մարդ արարածի մենաշնորհն է, խիղճը յատուկ է միայն մարդուն:
Իմ ապրած կեանքի ընթացքում, հետեւելով աշխարհի անցուդարձին, ես նկատել եմ, որ պետութիւնները խիղճ չունեն, բայց միշտ վախեցել եմ բարձրաձայնել, քանզի չեմ ուզեցել հաւատալ:
Մտածել եմ նաեւ, որ պետութիւններն ստեղծել են մարդիկ, այսինքն թէ՝ ցանկացած պետութիւն իր ժողովրդի, քաղաքացիների կամքի վերացական արտայայտութիւնն է, այդ դէպքում ո՞ւր է անհետանում մարդկանց հաւաքական խիղճը՝ թերեւս տարրալուծւում է իշխանութիւնների բաւիղներում եւ վերածւում պետական շահի: Իսկ պետական շահն անխիղճ է եւ ընդամէնը փող արժէ:
Եւ հիմա այս ամենից յետոյ մտածում եմ, որ չի կարելի ո՛չ մեծ, ո՛չ փոքր տէրութիւններից խիղճ հայցել, այլ պէտք է լինել ուժեղ, արժանապատիւ, կազմակերպւած ազգ ու պետութիւն, միայն այդժամ նրանց մէջ կարթնանայ իրենց խիղճը: Եւ պէտք է ազգովի գնալ վերադարձնելու մեր կորուստները՝ արեւմտեան եւ արեւելեան՝ դիմելով ոչ միայն տէրութիւններին, այլեւ մարդուն, մարդու խղճին, հռչակել համամարդկային հանրաքւէ, բանաձեւ՝ յանուն արդարութեան եւ ազատ գոյութեան: Ափսոս, հազար ափսոս թուրքերին քաղաքակրթելու Եւրոպայի եւ աշխարհի յուսահատ ջանքերը, քանզի եւրոպական տարազը, հեռուստացոյցն ու համացանցը թուրքերին ի զօրու չեղան քաղաքակրթելու: Եւ ես այսօր տագնապ ու վախ ունեմ, որ Եւրոպան ու աշխարհն է սկսում թուրքանալ, չնայած նրան, որ մեծն Սերւանտեսը վաղուց արդէն զգուշացրել էր՝ թուրք լինեմ, թէ սուտ ասեմ:
ՄԵՐՈՒԺԱՆ ՏԷՐ-ԳՈՒԼԱՆԵԱՆ
2014 թ․