(Երիտասարդ արւեստագիտուհիի մը օրագիրը)
(Հատւած)
ՎԱԶԳԷՆ ՇՈՒՇԱՆԵԱՆ
…Երեկոյթէն դուրս եկանք ընկերուհիիս հետ։ Կոպերուս վրայ կը զգայի անհամար երիտասարդներու նայւածքներ, ու սիրտս աւելի ուժգնութեամբ կը զարնէր։ Կանձրեւէր առատ, եւ լոյսերը կը վառէին սալայատակին վրայ։ Մինչեւ ստորերկրեայ երկաթուղիի կայարանը կը լսէի քայլերը սիրահար տղոց, որ մէզի կը հետեւէիև։ Ես կուզէի գլուխս դարձնել եւ նայիլ իրենց, բայց չէի կրնար։ Մետաքսէ թաշկինակս դիտմամբ ձգեցի գետին՝ նոյն ատեն շարունակելով քալել։
Երիտասարդ մը խնդրեց, որ կենանք։ Տղոց խումբը մօտեցաւ, ու թաշկինակս ուզեցին տալ ինծի։ - Օ՜,- ըսի,- ոչինչ, արդէն ցեխոտած է։
Փաթթեցին զայն թուղթի մէջ։ Ես շնորհակալութիւն յայտնեցի ու նայեցայ անոնց բոլորին դէմքերուն, եւ բոլորն ալ իրենց նայւածքները նետեցին գետին։ Բայց ան չկար՝ այն տժգոյն տղան։
* * *
Սեւ ու չար աչքերով կատուս կը մռմռայ ոտքերուս տակ։ Կրկին կը փորձեմ կարդալ Սարունիի գիրքը՝ «Երատոյ, թագուհի հայոց, քոյր եւ կին»։ Բայց չեմ կրնար։
Այն տժգոյն տղուն դէմքը կարմիր լուսամփոփին տակ մարմին կառնէ։ Ես կը մտածեմ անոր աչքերուն եւ մտիկ կընեմ ժամացոյցիս ձայնին։ Կերջանկանամ մտածելով, որ գուցէ նորէն կարենամ հանդիպիլ իրեն եւ լսեմ յուզումէ ծանր ու քաղցր իր ձայնը։ Գուցէ կարենամ նայիլ իր սեւ ու մեծ աչքերուն, խօսիլ իրեն ու ընել, որ իր երկար ու սեւ արտեւանունքներուն շուքը նետէ իր տմոյն դէմքին վրայ։ Կուզէի իր անունը գիտնալու արտասանել զայն՝ սենեակիս լռութիւնը իր յիշատակովը լեցնելու համար։ Կուզէի խօսիլ իրեն ու ըսել մեղմօրէն, որ կուզեմ նւագել իր դաշնակած եղանակը՝ իրեն համար մի այն, որպէսզի իր դէմքը աւելի տժգունի, ու իր արտեւանունքները կախէ գետին։
* * *
Ինչո՞ւ չեմ կրնար քնանալ, եւ շրթներուս ծայրը կուգան բոլոր սիրած բանաստեղծութիւններս, զորս արտասանած եմ հասարակութեան համար, ու բոլոր անոնք, զորս կարտասանեմ մենութեան պահերուս։
Ինչո՞ւ տկար եմ ու երջանիկ եւ ինչո՞ւ մանաւանդ կուզեմ նւագել այն եղանակը, զոր տժգոյն տղան դաշնակած է անձրեւոտ, ցուրտ գիշեր մը, առաջին գիշերը, երբ զիս տեսած է։ Եղանակ մը, զոր չեմ ճանչնար, բայց որուն անունը հիմա քաղցր ու մելամաղձոտ մեղեդիի մը պէս կը յուզէ զիս՝ «Մահւան առագաստը»։
Եղբօրս զարթուցիչը հնչեց։ Ինչքա՜ն շուտ առաւօտը եկաւ։ Կուզէի քնանալ, բայց Սարունիի գիրքը յուզեց զիս։ Վաղը հեռախօսով անպայման պիտի ըսեմ իրեն, որ իր գիրքը զիս արթուն պահեց, մինչեւ որ պատուհանէս ձմրան տժգոյն լոյսը ներս ինկաւ, եւ թէ ես պիտի ուզէի ըլլալ աղջիկը, որ իր մտածումին անապատին մէջէն արմաւենիի գեղեցիկ ցօղունի մը պէս դուրս կը ցատքէ։
Այո՛, ես պիտի ուզէի ըլլալ այդ բարբարոս ու տառապող աղջիկը, այդ պերճ ու սպիտակ իշխանուհին, այդ մեծ ու վիրաւոր ծաղիկը՝ «Երատոյ, թագուհի հայոց, քոյր եւ կին»։
24 դեկտեմբեր, երեկոյեան
Վաղը գիշեր պիտի խաղանք Հ. Պաթայի «Մերկ կինը»։ Մերկ կինը ես եմ։ Ես եմ վայրենի ու լռակեաց նկարիչին կինը, որ կը տառապի, որովհետեւ շատ կը սիրէ։ Առաջին անգամն է, որ կենտրոնական դեր պիտի խաղամ։ Տկար եմ ու տժգոյն, ներքին մեծ ու երջանիկ յուզում մը ծնկներս կը ծալլէ։ Մայրս կը նայի դէմքիս վշտահար ու աղերսանքով, բայց ես կը մտածեմ այն տժգոյն տղուն վրայ, որ անշուշտ, անպայման կուգայ զիս տեսնելու։
Փորձի ատեն Սարունին հոն էր, որովհետեւ իր ձեռագիր թարգմանութեամբ է, որ «Մերկ կինը» պիտի խաղանք։ Հիւանդ էր։ Երբ ձեռքը երկարեց ինծի, որ կը դողար, մատներս այրեցան իր մատներուն մէջ։ Մեկնումի ատեն տխուր ու մեղմ ձայնով ականջս ի վար արտասանեց Հ. Հայնէի հետեւեալ տողերը, որ տակաւին կը յամառին մտածումիս մէջ. «Երազիս մէջ լացի, կերազէի, թէ մեռած էիր։ Արթնցայ։ Ու արտասուքներս հոսեցան այտերս ի վար»։
Վերադարձիս ձմեռնային ծաղիկներու հազւագիւտ փունջ մը գտայ սեղանիս վրայ։ Զայն ինձ նւիրողը իր անունը չէ ձգած, չեմ գիտեր ինչու։
* * *
Ո՛չ, այս գիշեր ոչինչ պիտի կարդամ։ Լաւ է քակեմ սեղմիրանս ու երկննամ անկողնիս վրայ։ Լաւ է թոյլ տամ, որ յուզումը գրաւէ մարմինս, ու արտեւանունքներս փակւին իրարու վրայ։ Երազը քաղցր է այս գիշեր՝ անձկութեամբ սպասւած համբոյրի մը նման, բարակ ու հանգիստ համբոյրի մը պէս, որուն տակ պիտի ուզէի մնալ, սիրոյ խռովիչ բառերու պէս, տրտում ու մեղմանուշ եղանակի մը նման։
Ես կը մտածեմ տժգոյն տղուն վրայ։ Եւ պիտի ուզէի գիտնալ, թէ հիմա ո՞ւր է, ինչ կընէ։ Ես պիտի ուզէի, որ այս հազւագիւտ ու գեղեցիկ փունջը ան բերած ըլլար ինծի։
Փունջը կը դնեմ կրծքիս վրայ։ Ծաղիկնե՜ր, ծաղիկնե՜ր, ի՜նչ լաւ է այսպէս մինակ մնալ ու սպասել, որ առաւօտը ծագի քաղաքին վրայ։ Ծագի առաւօտը։
