Հրապարակւել է «Արցախ/Լեռնային Ղարաբաղ․ էթնիկ զտման դէպքի ուսումնասիրութիւն» զեկոյցը

Միջազգային եւ համեմատական իրաւունքի կենտրոնը, Հայ Դատի համակարգում գործող Հայկական իրաւական կենտրոնի հովանաւորութեամբ, հրապարակել է մանրամասն զեկոյց՝ անդրադառնալով Արցախում տեղի ունեցած վերջին էթնիկ զտումներին, որոնք պայմանաւորւած են Ադրբեջանի երկարատեւ հակահայկական խտրական քաղաքականութեամբ։ Զեկոյցը վիճարկում է, որ Արցախի շրջափակումը, ռազմական յարձակումը եւ յաջորդող բռնի տեղահանումը իրարից առանձնացւած միջադէպեր չեն, այլ հայերի դէմ խորապէս արմատացած ինստիտուցիոնալ քաղաքականութեան գագաթնակէտ։

Զեկոյցը տարբերակում է «էթնիկ զտումներ» եւ «ցեղասպանութիւն» հասկացութիւնները՝ նշելով, որ թէեւ ցեղասպանութիւնը սահմանւում է խմբին ամբողջութեամբ կամ մասնակի ոչնչացնելու մտադրութեամբ, էթնիկ զտումները ներառում են որոշակի տարածքից խմբի բռնի հեռացում՝ բռնութեան եւ ահաբեկչութեան միջոցով: Արցախի դէպքում Եւրոպական խորհրդարանը եւ տարբեր փորձագէտներ իրադարձութիւնները դասակարգել են որպէս էթնիկ զտումներ, ոմանք այս դասակարգումը տարածել են նաեւ ցեղասպանութեան յանցագործութեան վրայ՝ կապւած ծանր պայմանների եւ համակարգւած ոչնչացման սպառնալիքի հետ:

Զեկոյցի ներկայացրած ապացոյցները ցոյց են տալիս, որ Ադրբեջանի քաղաքականութիւնը, ներառեալ շրջափակումը եւ ռազմական գործողութիւնները, արտացոլում են Արցախի հայկական ներկայութիւնը արմատախիլ անելու միտումնավոր փորձ: 2022 թ․ դեկտեմբերին սկսւած շրջափակումը սարսափելի պայմաններ ստեղծեց՝ սահմանափակելով հիմնական ապրանքների եւ ծառայութիւնների հոսքը, ինչը հանգեցրեց սննդի, դեղորայքի եւ վառելիքի խիստ պակասի։ Արդյունքում առաջացած հումանիտար ճգնաժամը հանգեցրեց համատարած թերսնուցման, առողջութեան վատթարացման եւ կրթական ու առողջապահական ծառայութիւնների խաթարման: Զեկոյցը մանրամասնում է, թէ ինչպէս են ադրբեջանական ուժերը թիրախաւորել գիւղատնտեսական աշխատանքները եւ խոչընդոտել տեղական սննդի արտադրութիւնը՝ խորացնելով հայ բնակչութեան տառապանքը։

2023 թւականի սեպտեմբերին սկսւած ռազմական յարձակումը աւելի սաստկացրեց ճգնաժամը։ Զեկոյցը փաստում է, թէ ինչպէս է այդ յարձակումը, որ սկսւել է ինտենսիւ մարտերով եւ քաղաքացիական ենթակառուցւածքներին հասցւած համատարած վնասներով, հանգեցրել քաղաքացիական բնակչութեան զգալի զոհերի եւ տարհանման աշխատանքների լուրջ խափանումների: Ռազմական յանցագործութիւնների, այդ թւում՝ հայ խաղաղ բնակչութեան խոշտանգումների եւ անդամահատումների մասին հաղորդումները ընդգծում են յարձակման դաժանութիւնը եւ այդպիսի գործողութիւնների նշանակութիւնը Արցախից հայ բնակչութեան բռնի տեղահանման գործում։

Զեկոյցը նաեւ ընդգծում է հայկական մշակութային եւ կրօնական վայրերի շարունակական ոչնչացումը Ադրբեջանի իշխանութիւնների կողմից, որոնք համակարգւած ձեւով ջնջում են հայկական հետքերը: Այս աւերումը ներառում է եկեղեցիների, պատմական յուշարձանների եւ խաչքարերի ոչնչացումը, ինչպէս նաեւ հայկական մշակութային հետքերը վերացնելու համար յուշարձանների էութեան նենգափոխումը։ Զեկոյցը պարունակում է արբանյակային պատկերներ եւ փաստաթղթեր այնպիսի կազմակերպութիւններից, ինչպիսին է Caucasus Heritage Watch-ը, ինչը ցոյց է տալիս մշակութային ոչնչացման չափը, որ դատապարտւած է միջազգային կառոյցների կողմից, ինչպէս UNESCO-ն եւ Եւրոպական խորհրդարանը:

Զեկոյցն ընդգծում է, որ մշակութային այս ոչնչացումը եւ շրջափակման ազդեցութիւնը արտացոլում են ադրբեջանական հասարակութեան մէջ հակահայկական տրամադրութիւնների աւելի լայն օրինաչափութիւն: Այն նկարագրում է, թէ ինչպէս է ադրբեջանական պետական հռետորաբանութիւնը, ներառեալ հակահայկական բռնութեան հերոսացումը եւ հայերի նվաստացուցիչ պատկերները, ստեղծել ապամարդկայնացման եւ խտրականութեան միջավայր: Այս միջավայրը յաւերժացւել է պետութեան կողմից աջակցւող նախաձեռնութիւնների միջոցով, ինչպիսին է Բաքվի «ռազմավարի պուրակ» եւ սոցիալական ցանցերում տարածւող հակահայկական ատելութեան խօսքը:

Աւելին, զեկոյցում նշւում է, որ Ադրբեջանի իշխանութեան տակ գտնւող հայերի նկատմամբ վերաբերմունքը, ներառեալ քաղաքական դրդապատճառներով Արցախի քաղաքական առաջնորդների կալանաւորումը եւ հակահայկական բռնութեան շարունակական հերոսացումը, արտացոլում է մարդու իրաւունքների միջազգային չափանիշերի անտեսումը: Այն ընդգծում է որ հայկական մշակութային ինքնութեան համակարգւած ժխտումը եւ մշակութային ժառանգութեան վայրերի ոչնչացումը Արցախում հայկական ներկայութիւնը վերացնելու Ադրբեջանի աւելի լայն ռազմավարութեան անբաժանելի մասն է:

Եզրափակիչ մասում զեկոյցը կոչ է անում միջազգային գործողութիւններ ձեռնարկել այս խախտումները վերացնելու համար՝ ընդգծելով տեղահանւած հայ բնակչութեանն աջակցութեան անհրաժեշտութիւնը: Այն նաեւ ընգդծում է, որ հայկական մշակութային ժառանգութեան ոչնչացումը, մարդու իրաւունքների կոպիտ խախտումների եւ Ադրբեջանում ինստիտուցիոնալ խտրականութեան հետ մէկտեղ, շարունակական վտանգ է ներկայացնում արցախահայութեան համար եւ ընդգծում է միջազգային միջամտութեան հրատապութիւնը՝ կանխելու հետագայ վայրագութիւնները եւ աջակցելու հայերի իրաւունքների եւ ժառանգութեան վերականգնմանը։

ՀՅԴ Բիւրոյի Հայ Դատի Կենտրոնական գրասենեակ

28.08.2024 թ.