Ուտիճ. դինոզավրերից աւելի հին

Ո՞վ գոնէ մէկ անգամ չի հանդիպել ուտիճների, այս երկար բեղերով, երկար ոտքերով անկոչ հիւրերին: Ու թէեւ ուտիճները հազարամեակներ շարունակ եղել են մարդկանց հարեւանութեամբ, արձագանգը, որպէս կանոն, մէկն է՝ ձեռքը վերցնել հողաթափը։

Չնայած արտաքին անհրապոյր լինելուն, ուտիճներն ամենահետաքրքիր արարածներն են եւ, ի դէպ, ոչ միայն անվնաս, այլեւ ինչ-որ առումով օգտակար են:

Գիտնականների կարծիքով՝ ուտիճները Երկրի վրայ յայտնւել են մօտ 300 միլիոն տարի առաջ՝ ածխի ժամանակաշրջանում։ Այն ժամանակ դեռ մայրցամաքներ չկային, եւ Պանգեա սուպերմայրցամաքի ուրւագծերը նոր էին սկսում երեւալ երկրագնդի վրայ։ Այսօր ուտիճները բնակւում են Երկրի բոլոր մայրցամաքներում եւ բոլոր կլիմայական գօտիներում: Ուտիճները շատ աւելի հին են, քան նոյնիսկ դինոզավրերը, էլ չեմ խօսում մարդկանց մասին: Այսպիսով, պէտք է յարգանքով վերաբերւել մեծերին։

Որտե՞ղ են ապրում ուտիճները: Կոյուղու մէ՞ջ:

Այո։ Բայց նաեւ բարձր խոնաւութեան վայրերում, շրիշակների տակ: Իրականում ուտիճը տան աղտոտւածութեան ցուցանիշ է։ Դրանք ոչ միայն սարսափելի չեն, այլ ընդհակառակը, օգտակար են։ Ուտիճները, որպէս կանոն, չեն ուտում մեր կերակուրը, աւելի շուտ ուտում են թափոններ։ Ըստ ասացւածքի՝ ուտիճները բազմանում են անփոյթ տնային տնտեսուհու կեղտոտ խոհանոցում։ Բացառութիւն են կազմում բազմաբնակարան շէնքերը, որտեղ նոյնիսկ լաւ տնային տնտեսուհին կարող է իր խոհանոցում ուտիճ ունենալ իր հարեւաններից։ Ի դէպ, եթէ ուտիճը համեմատում ես նոյն ճանճի հետ, ապա պարզ է, որ ճանճը շատ աւելի վտանգաւոր է վարակիչ հիւանդութիւնների փոխանցման առումով։

Ճի՞շտ է, որ ուտիճները կարող են գոյատեւել ճառագայթման բարձր դոզայի պայմաններում եւ նոյնիսկ յաղթահարել միջուկային ձմեռը:

Այո: Ուտիճները կարող են յաղթահարել միջուկային պատերազմը, ինչպէս միջատների մեծ մասը, ոչ միայն ուտիճները: Այն պարզապէս փորձարկւել է ուտիճների, սարդերի եւ կարիճների վրայ։ Մեզ համար ակնյայտօրէն մահացու չափաբաժինները նրանց համար ոչ այլ ինչ են, քան զեփիւռ։ Իսկ եթէ մարդկութիւնը վերանայ, ուտիճները դրանից վատ չեն զգայ։ Տեսակը կը պահպանւի։

Կենցաղային մակարդակում բզեզը լաւն է, իսկ ուտիճը վատ է: Արդեօ՞ք սա դիզայնի խնդիր է:

Ուտիճն ամենեւին էլ բզեզ չէ։ Թրթուրները բաժանւում են երկու մեծ խմբի՝ ամբողջական փոխակերպմամբ եւ թերի։ Ուտիճը թերիի ներկայացուցիչ է։ Այսինքն՝ փոքրիկ ուտիճ է ծնւում, մեծանում եւ վերածւում մեծ ուտիճի։ Իսկ բզեզները զարգանում են թրթուրների միջոցով։ Բզեզները յայտնւել են ուտիճներից տասնեակ միլիոնաւոր տարիներ ուշ:

Մթութեան մէջ փողոցներում եւ այգիներում աւելի շատ ուտիճներ կան։ Այդպէ՞ս է:

Դա հնարաւոր է հաշւի առնելով գլոբալ տաքացման միտումները: Ինչպէս արդէն նշւեց, ուտիճները մեծ մասամբ սիրում են ջերմութիւն, եւ հաւանաբար դա է պատճառը, որ դրանք աւելի շատ են։ Ամենայն հաւանականութեամբ, դրանք թուրքմենական ուտիճներ են։ Երբեմն կարելի է տեսնել, թէ ինչպէս է Մադագասկարի ուտիճը փախչում կենդանիների խանութից, բայց այդպիսի փախածը չի կարողանայ դիմանալ մեր ձմռանը փողոցում:

Կարո՞ղ է ուտիճը համարւել սպիտակուցի աղբիւր:

Դա հնարաւոր է եւ անհրաժեշտ։ ՊԳԿ-ի հաշւարկների համաձայն՝ մինչեւ 2050 թւականը միսը չի բաւականացնի, եւ անհրաժեշտ կը լինի անցնել միջատներ ուտելու։ Ասիայում դեռ միջատներ են ուտում։

Եւ այնուամենայնիւ, որտեղի՞ց է գալիս ուտիճներից այս իռացիոնալ վախը:

Միգուցէ դա գալիս է մեր հոգեբանութեան խորքից: Մարդը կապիկի ժամանակներից շատ բաներից է վախենում։ Հաւանաբար, ուտիճների վախը կապւած է վտանգաւոր կարիճի հետ որոշակի նմանութեան կամ մարդկանց համար վտանգաւոր արարածների հետ այլ ասոցիացիաների հետ: Վերջերս կարդացի, որ մեր արձագանգը կծկելուն կապւած է, օրինակ, միջատների, տիզերի հետ ասոցիացիաների հետ: Միւսների համար վախերը թելադրւած են իրենց ծնողների պահւածքով: Օրինակ, յիշենք Դուրելին (անգլիացի գրող եւ բնագետ Ջերալդ Դիւրել) «Տիկինը ասաց, որ վախենում է մկներից, քանի որ իր մայրը նոյնպէս վախենում էր մկներից»:

ՄԱՐԻԱՄ ԼԵՒԻՆԱ

News.am