«Խաղաղութեան պայմանագիր». Հայաստանի նւաստացուցիչ կապիտուլիացիա

Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ մի քանի տարւայ լարւած, միակողմանի բանակցութիւններից յետոյ, մարտ ամսին երկու երկրները յայտարարեցին, որ վերջապէս համաձայնութեան են եկել «Խաղաղութեան պայմանագրի» բոլոր 17 կէտերի շուրջ: Նախագահ Իլհամ Ալիեւը յայտարարեց, որ Հայաստանը ընդունել է Ադրբեջանի կողմից թելադրւած բոլոր պայմանները:

Երբ Հայաստանը խնդրեց Ադրբեջանին նշանակել ստորագրման արարողութեան օր, Բաքուն հրաժարւեց: Հաշւի առնելով վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի պատրաստակամութիւնը՝ գնալու յաւելեալ զիջումների, Ալիեւը հետաձգեց պայմանագրի վերջնականացումը՝ նոր պահանջներ առաջ քաշելու նպատակով:

Նոյնիսկ այն դէպքում, երբ նախագահ Թրամփը նախագահ Ալիեւին հրաւիրեց Սպիտակ տուն՝ «Խաղաղութեան պայմանագիրը» ստորագրելու, նա հրաժարւեց։ Փաստաթուղթը պարզապէս նախաստորագրւեց, ինչի հետեւանքով այն պարտադիր ուժ չունի։

2025 թւականի օգոստոսի 11-ին Հայաստանը եւ Ադրբեջանը վերջապէս հրապարակեցին «Խաղաղութեան պայմանագրի» ամբողջական տեքստը, որը պաշտօնապէս կոչւում է՝ «Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ադրբեջանի Հանրապետութեան միջեւ խաղաղութեան եւ միջպետական յարաբերութիւնների հաստատման մասին համաձայնագիր»։

Ինչպէ՞ս կարող է Հայաստանը համաձայնել ստորագրել «Խաղաղութեան պայմանագիր», երբ՝

1․ Ադրբեջանական զօրքերը 2021 թւականից ի վեր բռնագրաւել են Հայաստանի Հանրապետութեան տարածքի մի մասը։

2․ Ադրբեջանը հայ պատանդներին պահում է Բաքւի բանտում։

3․ 120 հազար տեղահանւած արցախահայերին չեն թողնում վերադառնալ իրենց նախնիների հայրենիքը։

Պայմանագրի «արդար, համապարփակ եւ տեւական խաղաղութեան» խոստումը հնչում է ազնիւ, բայց մնում է դատարկ յայտարարութիւն։ Ոչ ոք չի առարկում խաղաղութեան դէմ, երբ այն իսկապէս «արդար» եւ «տեւական» է։ Այնուամենայնիւ, Ալիեւի շարունակական սպառնալիքները ցոյց են տալիս, որ նա ոչ թէ խաղաղութիւն է ցանկանում, այլ հայկական հողերը։

Եկէք ուսումնասիրենք «Խաղաղութեան պայմանագրի» 17 յօդւածները.

Յօդւած 1. Հայաստանը եւ Ադրբեջանը ճանաչում են իրենց նախկին խորհրդային հանրապետութիւնների սահմանները։ Սա վաւերացնում է Խորհրդային Միութեան կողմից պարտադրւած արհեստական սահմանները։

Յօդւած 2. Կողմերը հաստատում են, որ ապագայում ձեռնպահ կը մնան տարածքային պահանջներից եւ պարտաւորւում են չաջակցել միւս կողմի տարածքային ամբողջականութիւնը «տրոհելու կամ խաթարելու» նպատակով գործողութիւններին: Սա խոչընդոտում է՝ ապագայ հայրենասէր  հայկական կառավարութեան կողմից պատմական տարածքային պահանջների հետապնդումը Արեւմտեան Հայաստանի, Արցախի եւ Նախիջեւանի նկատմամբ  եւ լռեցնում այլակարծութիւնը:

Յօդւած 3. Կողմերը որեւէ երրորդ կողմի թոյլ չեն տայ օգտագործել իրենց տարածքները միւս կողմի վրայ յարձակւելու համար։ Այնուամենայնիւ, թուրքական զինւած ուժերը եւ ջիհադիստ վարձկանները մնում են Ադրբեջանում։

Յօդւած 4. Երկու կողմերն էլ պէտք է զերծ մնան միմեանց ներքին գործերին միջամտելուց։ Սակայն, Ադրբեջանը պահանջում է, որ Հայաստանը փոխի իր Սահմանադրութիւնը, վերադարձնի գնւած զէնքը եւ հեռացնի ԵՄ դիտորդներին։

Յօդւած 5. Երկու կողմերը կը հաստատեն դիւանագիտական յարաբերութիւններ, ինչը ենթադրում է դեսպանների փոխանակում: Ադրբեջանի ապագա դեսպանի հետ կապւած նոյնիսկ աննշան մի միջադէպ կարող է պատրւակ ծառայել Բաքւի համար՝ յարձակւելու Հայաստանի վրայ:

Յօդւած 6. Համատեղ յանձնաժողովը կը սահմանազատի եւ կը սահմանագծի սահմանները։ Վէճի դէպքում, արդեօք Ադրբեջանը կը յարգի՞ միջազգային արբիտրաժը։

Յօդւած 7. «Կողմերը որեւէ երրորդ կողմի ուժեր չեն տեղակայի իրենց համատեղ սահմանի երկայնքով»: Արդեօք Ադրբեջանը կը հեռացնի՞ իր տարածքից թուրքական զօրքերը եւ ջիհադիստ վարձկաններին՝ միաժամանակ պահանջելով, որ Հայաստանը հեռացնի ԵՄ դիտորդներին։

Յօդւած 8. Կողմերը «դատապարտում են եւ կը պայքարեն անհանդուրժողականութեան, ռասայական ատելութեան եւ խտրականութեան, անջատողականութեան, բռնի ծայրայեղականութեան եւ ահաբեկչութեան դէմ…»: Այս կէտը կարող է օգտագործւել որպէս պատրւակ Հայաստանի կառավարութեան համար՝ ճնշելու արցախահայերի եւ ընդդիմադիր խմբերի ակտիւութիւնը:

Յօդւած 9. Կողմերը պարտաւորւում են որոնել անցեալում զինւած հակամարտութիւնների ընթացքում անհետ կորած անձանց։ Այս դրոյթը գովելի է, եթէ իրօք իրականացւի։

Յօդւած 10. Կողմերը համաձայն են համագործակցել տարբեր ոլորտներում: Սա բարենպաստ պարտաւորութիւն է:

Յօդւած 11. Կողմերն ազատ են կատարելու իրենց պարտաւորութիւնները ՄԱԿ-ի այլ անդամների հետ: Այս դրոյթը որեւէ ռիսկ չի պարունակում:

Յօդւած 12. «Կողմերը …. կառաջնորդւեն միջազգային իրաւունքով եւ սոյն Համաձայնագրով» եւ չեն «կարող վկայակոչել իրենց ներպետական օրէնսդրութեան դրոյթները՝ որպէս սոյն Համաձայնագրի չկատարման հիմնաւորում»: Այդ դէպքում ինչո՞ւ է Ադրբեջանը պահանջում, որ Հայաստանը փոխի իր Սահմանադրութիւնը:

Յօդւած 13. Այս Համաձայնագրի կիրառումը վերահսկելու համար կը ստեղծւի երկկողմ յանձնաժողով։ Արդեօք Ադրբեջանը կընդունի՞ յանձնաժողովի որոշումները։

Յօդւած 14. Կողմերը պէտք է կարգաւորեն իրենց վէճերը խաղաղ ճանապարհով։ Եթէ Ադրբեջանը հրաժարւի կատարել համատեղ յանձնաժողովի կամ այլ միջազգային մարմինների որոշումները, ի՞նչ միջոցներ ունի Հայաստանը։

Յօդւած 15. Կողմերը պէտք է հետ կանչեն միմեանց դէմ ներկայացւած իրենց իրաւական պահանջները ցանկացած միջազգային ատեանից։ Սա զրկում է Հայաստանին՝ Ադրբեջանի պատերազմական յանցագործութիւնների համար պատասխանատւութեան ենթարկելու իրաւունքից։

16-րդ եւ 17-րդ յօդւածներն անվնաս են։

Քանի որ այս կապիտուլիացիոն փաստաթուղթը ստորագրւել է ճնշման տակ, այն միջազգային իրաւունքի համաձայն համարւում է անվաւէր։ Փաշինեանը դիտաւորեալ խեղաթիւրում է «Խաղաղութեան պայմանագիրը»՝ ընտրողներին համոզելու համար, որ 2026 թւականի խորհրդարանական ընտրութիւններում իրեն վերադարձնեն իշխանութեան։

Յաջորդ հնարաւոր քայլերը՝ Փաշինեանի եւ Ալիեւի ծրագրերը մերժելու համար․

1․ Հեռացնել Փաշինեանին պաշտօնից, նախքան նա կը ստորագրի «խաղաղութեան» համաձայնագիրը։

2․ Եթէ դա ձախողւի, առաջիկայ հանրաքւէում քւէարկել Ադրբեջանի կողմից թելադրւած Հայաստանի նոր Սահմանադրութեան դէմ, ինչը կը ստիպի Ալիեւին մերժել «Խաղաղութեան պայմանագիրը», իսկ Փաշինեանին՝ հրաժարական տալ։

3. Եթէ Փաշինեանի վերահսկողութեան տակ գտնւող Սահմանադրական դատարանն ու Ազգային ժողովը հաստատեն «Խաղաղութեան պայմանագիրը», հայ ժողովուրդը դեռ հնարաւորութիւն ունի մերժելու այն՝ հանրաքւէի միջոցով դէմ քւէարկելով։ Ալիեւը պնդում է հանրաքւէի անցկացումը՝ համոզւելու համար, որ ոչ միայն Հայաստանի կառավարութիւնը, այլ նաեւ ժողովուրդը աջակցում է այս «խաղաղութեան պայմանագրին»։

4. Վերջապէս, Փաշինեանը պէտք է իմանայ, որ ապագայ հայրենասէր կառավարութիւնը կը հրաժարւի «Խաղաղութեան պայմանագրից»՝ այն յայտարարելով անվաւէր՝ «Թրամփի ուղու» հետ միասին։

ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ

«Կալիֆորնիա կուրիէր»

www.TheCaliforniaCourier.com

Թարգմանութիւնը՝ ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆԻ